“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

6.4. Jyuppe va Jospen islohotlari 
 
Xalqaro raqobat va yeIning tashkil etilishining iqtisodiy taraqqiyot oldiga 
yangi talablar qo`yishi Fransiya iqtisodiyoti oldiga ham muhim vazifalarni 
ko`ndalang qilib qo`ydi. Bu vazifalar iqtisodiyotda o`zgarishlarni amalga 
oshirishni, uni zamonaviy sharoitlarni e’tiborga olgan xolda taraqqiyotning 
tezlashuvini taqozo etadi.
Bunday o`zgarishlar
 
Jyuppe
va Jospen islohotlari deb ataladi. Jyuppe va Jospen Fransiya hukumatining 
boshliqlari bo`lib, hukumatning bu sohadagi dasturlarini tuzishda va bu dasturlarni 
amalga oshirishda boshchilik qilishgan va shaxsan faol ishtirok etishgan. 
Jyuppe islohotlarining asosiy yo`nalishi ijtimoiy kafolatlikni pasaytirishga 
qaratilgan va bu bilan bog`langan davlat xarajatlarini kamaytirish, byudjet xajmini 
qisqartirishga qaratilgan. Albatta bu yuzaki qaraganda xalq manfaatiga qarshi 
mazmunga ega ijtimoiy himoyani susaytiradigan yo`nalishga o`xshaydi. Lekin 
ijtimoiy himoya darajasini saqlab bozorning ijtimoiylik yo`nalishi ta’minlangan 
xolda bu islohotlarda ko`zda tutilgan vazifani bajarish talab etilar edi. 
Buning uchun islohotda soliq tizimini o`zgartirish, keng xajmli 
xususiylashtirish, 
davlatning 
iqtisodiyotga aralashuvini kamaytirish 
kabilarni amalga oshirish ko`zlangan. 
Shu bilan birga bevosita ishsizlikni 
kamaytirish 
choralarini 
qo`llash 
rejalashtirilgan. 
Yuqorida 
ko`rsatganimizdek, davlatning ijtimoiy 
sohadagi yuki katta bo`lib, bundagi 
asosiy ishlarning davlat bajarar va 
ijtimoiy himoyaning deyarli barchasini 
o`zi ustiga olib davlat sektori ham juda 
katta xajmli edi. Bu bir vaqtda 
zaruriyat 
bo`lsa, 
endi 
ijtimoiylik 
yuqori darajadaligi ta’minlanishi bilan 
Xalqaro 
raqobat 
va 
EIning 
tashkil 
etishining Iqtisodiy taraqqiyot oldiga yangi 
talablar qo`yishi Fransiya iqtisodiyoti oldiga 
ham muhim vazifalarni ko`ndalang qilib qo`ydi. 
Bu 
vazifalar 
iqtisodiyotda 
o`zgarishlarni 
amalgam oshirishni, uni zamonaviy shroitlarni 
e’tiborga 
olgan 
holda 
taraqqiyotning 
tezlashuvini taqozo etadi. 
Bunday o`zgarishlar Jyushe va Jospen 
islohatlari deb ataladi. Jyushe va Jospen 
Fransiya hukumatining boshliqlari bo`lib, 
hukumatning bu sohadagi dasturlarini tuzishda 
va bu dasturlarni amalgam oshirishda 
boshchilik qilishgan va shaxsan faol ishtirok 
yetishgan. 

---

115 
bu yukning bir qismini zararsiz ravishda xususiy sektorga va fuqarolarning o`ziga 
tashlash yo`llarini izlash talab etilib, iqtisodiyotning taraqqiyoti uchun yangi 
ma’qul usullarini qo`llash zaruriyati tug`ilgan edi.
Shuning uchun xususiy sektorni imkoni boricha kuchaytirish, buning uchun 
keng miqyosda xususiylashtirish, soliqlarni o`zgartirish va ularni iloji boricha 
kamaytirish tadbirlari amalga oshirila boshlanadi. Xatto eng yirik sanoat guruhlari 
va kompaniyalari, banklar xususiylashtirila boshlaydi. Ishsizlikni oldini olish bilan 
bog`liq katta davlat xarajatlari amalga oshiriladi. Kredit imtiyozlari bekor etiladi va 
banklarning korxonalar kafolati to`xtatiladi. Davlatning xususiy korxona, 
kompaniyalarga nisbatan qo`llanilayotgan chegaralashlar to`xtatiladi. Ba’zi 
ijtimoiy vazifalarni davlat gardanidan olish va bu bilan bog`langan davlat 
xarajatlarini qisqartirish byudjetda ham, uning shakllanish xarajatlari shakliy 
tuzumida ham o`zgarishlar amalga oshirildi. Bu soliq tizimini o`zgartirish va 
nisbatan ba’zi xillarini qisqartirishga olib keldi. Davlatning iqtisodiyotni 
tartiblashtirishdagi vazifalari kamaytirila boshlandi.
Jospen islohoti ham asosan shu yo`nalishda bo`lib, undagi asossiy vazifalar 
tadbirkorlikni kuchaytirish va iqtisodiyotdagi davlat aralashuvini pasaytirishdan 
iborat edi. Bundagi muhim tomonlar aksionerlar manfaatini kuchaytirish, mehnat 
bozorini islox qilish, egiluvchan mehnat haqi shakllarini qo`llash, kasaba 
uyushmalarining rolini pasaytirish, valyutani kuchaytirish kabilardan iborat edi.
Jahon tajribasi, ayniqsa bozor iqtisodi rivojlangan mamlakatlar tajribasi 
shuni ko`rsatadiki, davlat usulida tashkil etilgan xo`jalik yuritishga nisbatan 
xususiy usulda tashkil etilgan xo`jalik yuritish ustunlik qiladi. Bundagi eng muhim 
holat erkinlik darajasi va shaxsiy manfaat darajasidir. Bular albatta xususiy 
xo`jalikda yuqoridir. Tashabbuskorlik imkonini olsak, buning ham xususiylikdagi 
ustunligini ko`ramiz. Xususiylik sharoitida bozor mexanizmlari samaraliroq 
harakatda bo`ladi. Xo`jalik yuritishda davlatning ustunlik tomonlari ham mavjud. 
Lekin hamma vaqt emas. Bunda mavjud sharoit, strategik maqsad xal qiluvchi 
ahamiyat kasb etishi kerak. Shuning uchun ham zaruriyat tufayli davlat usulini 
qo`llash talab etiladi. Lekin imkoni boricha iqtisod bozor usulida bo`lishi va uni 
xususiy mulk asosida tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Xatto an’anaviy davlat 
egaligidagi xo`jaliklarni ham xususiylashtirish ko`proq foydaliroqdir va xo`jalik 
yuritish umuman xususiy bozor usulida tashkil etilishi kutilgan samara beradi.
Valyuta islohotida oldin frank va yevro ittifoqiga erishish to`g`risida bir 
necha tadbirlar amalga oshiriladi. So`ngra yevro puliga o`tiladi va natijada frank 
ham Yevropa Ittifoqi uchun umumiy bo`lgan yevro bilan almashtirilib, pul 
muomalasida katta erkinlikka erishiladi. Aksionerlar manfaatini ko`tarishga 
qaratilgan tadbirlar “dekmokratik kapitalizm” deb atalmish tamoyilga asoslanib, 
aksiya egalarini ko`paytirish, shu tufayli firma faoliyatida ishtirok etish va eng 
muhimi mulkdorlik darajasini ko`tarishga erishish ko`zlanadi. Xatto shu usul bilan 
farovonlikni ko`tarish maqsad qilib qo`yiladi. Bunda asos qilib xususiy aksioner 
jamiyatlari olinadi va ularning rivojlanishi qo`llab-quvvatlanadi.

---

116 
Bu islohotlardan maqsad erkin iqtisodiyot tamoyillaridan voz kechgan xolda 
erkin bozor iqtisodiyoti tamoyillarini tan olish va ularga keng yo`l ochib samarali 
foydalanish tufayli yuqori darajali iqtisodiy muvaffaqiyatlarga erishish ko`zlanadi.