“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

6.3. Ijtimoiylashtirilgan bozor iqtisodiyoti 
Fransiya bozor iqtisodiyoti chuqur ijtimoiylashtirilgan bo`lib, buning 
markazida davlat turadi va uni “farovonlik davlat” deb atashadi. Fransiyada 
aholining 
barcha 
qatlamlari 
fundamental 
ijtimoiy 
talablar 
bo`yicha mamlakat tomonidan jalb 
etilgan sog`liqni saqlash, nafaqa 
ta’minoti, oilaviy siyosat, ishsizlik 
bo`yicha 
sug`urtalash, 
daromad 
manbai bo`lmaganlarga minimal 
to`lovlar kabilar bo`yicha davlat 
kafolatligi ta’minlangan. Ijtimoiy 
ta’minot uchun yiliga 2800 mlrd. 
frank sarflanadi. Bu 456 mlrd. 
dollarga teng bo`lib, YAIMning 35 
foizini tashkil etadi. Taqqoslasak, 
darajasi bo`yicha Daniya, Finlyandiya, Avstriya, Gollandiya mamlakatlariga 
to`g`ri keladi. Bu mamlakatlar aholi hisobidan Fransiyadan ancha kichik davlatlar 
va ko`p tomondan sharoiti yaxshi mamlakatlardir. 
Buning 
ichida 
bevosita 
davlat 
hissasi yuqoridir. Chunki byudjet xajmi 
keng bo`lib, uning ijtimoiy xarajatlari 
qismi 
kattadir. 
Ijtimoiy 
to`lovlar 
YAIMning 19,3 foizini tashkil etadi. Bu 
ko`rsatkich AQSHda - 10,4; Shvetsiyada – 
14,5; va Angliyada – 6,3 foizga teng.
Ijtimoiy muammolarni xal qilishda 
va bu sohadagi nazoratni ta’minlashda 
ijtimoiy-iqtisodiy Kengashlarning roli kttadir. Bular mikro va makro darajada 
bo`lib, demokratik asosda shakllanadilar. Makro darajadagi Kengashlar mamlakat 
xajmida shakllansa, mikro darajadagilari korxona, tashkliotlar darajasida yuzaga 
Францияда аҳолининг барча 
қатламлари фундаментал ижтимоий 
талаблар бўйича мамлакат томонидан 
жалб этилган соғлиқни сақлаш, нафақа 
таъминоти, оилавий сиёсат, ишсизлик 
бўйича суғурталаш, даромад манбаи 
бўлмаганларга 
минимал 
тўловлар 
кабилар бўйича давлат кафолатлиги 
таъминланган. 
Frаntsiyadа 
аhоlining 
bаrchа 
qаtlаmlаri fundаmеntаl ijtimоiy tаlаblаr 
bo`yichа mаmlаkаt tоmоnidаn jаlb etilgаn 
sоg`liqni sаqlаsh, nаfаqа tа’minоti, оilаviy 
siyosаt, ishsizlik bo`yichа sug`urtаlаsh, 
dаrоmаd mаnbаi bo`lmаgаnlаrgа minimаl 
to`lоvlаr kаbilаr bo`yichа dаvlаt kаfоlаtligi 
tа’minlаngаn.

---

113 
keladi. Kengashlar jamoa tomonidan saylanadi va doimo hisobot berib turadi. Bu 
Kengashlar jamoani ijtimoiy himoyalash bo`yicha o`z dasturlarini tuzib, shu 
asosda o`z fikrlarini bildiradilar va uning bajarilishini talab qiladilar. Kengashlar 
o`z takliflari, talablari va iltimoslarining bajarilishiga katta e’tibor qaratadi. Aks 
xolda jamoatchilikning ta’sir – e’tiborini bu muammoga qaratib zarur choralar 
belgilanadi. 
Kengashlar ijtimoiy muassasalar ustidan boshqaruv vazifalarini ado etadilar. 
Aytaylik, oshxonalar, turar-joy fondlari, dam olish joylari, kutubxonalar, madaniy 
va sport inshootlari kabilar shular jumlasidandir. 
Makro Kengashlar mamlakat miqyosida faoliyat ko`rsatib, hukumat va 
uning organlari bilan muloqat hamda muomalada bo`ladilar, o`z taklif, talablarini 
shu darajada xal qilishga harakat qiladilar, xatto hukumat, davlat yechimlariga 
muyassar bo`ladilar. Shu sohaga taalluqli qonun-qoidalarning yuzaga kelishida 
tashabbuskorlik qiladilar. 
Bulardan tashqari bozor iqtisodiyotining ijtimoiylik darajasini ko`tarishda 
xususiy institutlar va tashkilotlar mavjud bo`lib, bular o`z jamg`armalariga egaligi 
va tijoratdan foydalanishlari tufayli qudratli salohiyatga ega bo`lib, ijtimoiy 
himoyada samarali ishlarni olib boradilar. 
Ijtimoiy masalalarni xal qilishga jamoatchilikning ishtirok etishi bu sohada 
muvaffaqiyatlarga erishishda yaxshi natijalar beradi va boshliq, rahbarlarning, 
hukumatning diqqatini jalb etishda qo`l keladi. 
Fransiyada ham ish joylari qimmat bo`lib, ishchi va xizmatchilar daromadi 
yuqori darajadadir. Bu bozor ijtimoiy yo`nalishida eng muhim o`rin egallab, bunga 
ham doimo e’tibor berilib boradi. Ayniqsa, bunda iqtisodiy-ijtimoiy islohotlar katta 
o`rin egallaydi. Masalan, 80 – yillar boshida F. Mitteran davlat boshiga kelganda 
minimum ish haqi darajasi ko`tarilgan, nafaqalar 40-50 foizga oshgan. Bunday 
tadbirlar zaruriyatga qarab tez-tez amalga oshirilib turiladi. 
Ishsizlik ijtimoiy sohada doimo dolzarb hisoblanib, Fransiyada bunga 
to`xtovsiz e’tibor qaratiladi. Ayniqsa, bunda yangi ish joylarini yuzaga keltirish 
ahamiyatlidir. Xatto bu sohaga byudjet xarajatlari ham vaqti-vaqti bilan sarf etilib 
turadi.
90 – yillar boshida ishsizlikni oldini olish maqsadida yangi ish joylari tashkil 
etish, vaqtincha ish bilan ta’minlash kabilarga yiliga 110 mlrd. frank byudjetdan 
ajratilgan edi.
Ijtimoiy hayotga taalluqli barcha tarmoqlarning rivojlanganligi, ayniqsa 
sog`liqni saqlash, madaniyat va sport, turizm, oilaviy siyosat, ta’lim tizimi 
kabilarning yuqori darajada bo`lishligi bu sohada insonga xos yuqori hayot 
darajasiga erishish imkonini beradi.
Yevropa Ittifoqi (EI)ning yuzaga kelishi bu sohaga yana ham samarali ta’sir 
ko`rsatadi. Chunki bu rivojlangan mamlakatlar birlashmasi bo`lib, avvalo bozor 
iqtisodiyotining ijtimoiylik mazmuniga ijobiy ta’sir etadi. yeI ravnaq muhitdan 
iborat va barcha a’zo mamlakatlar iqtisodiyotining o`sishiga da’vat etadi. 
Raqobatbardoshlik, juda katta G`arbiy bozori yuzaga kelib, hozirning o`zida 400 
mln. iste’molchilarga ega. Tovar va xizmat ko`rsatishning, kapitalning katta 

---

114 
hududda erkin harakat qilish sharoiti tug`iladi. Umumiy qishloq xo`jalik siyosati 
qo`llanilib mahsulotlarning erkin muomalada bo`lishi, moliyaviy hamkorlik, 
investitsiya va daromadlarning o`sishi, qishloq xo`jaligidagi kafolatlikni yuzaga 
kelishi qishloq xo`jaligini qayta tiklash kabilarning imkoniyatlari kengayadi. 
Sanoatda ham shunday ijobiylik yuzaga kelib, kapital va ishchi kuchi erkin 
harakati, kapital konsentratsiyalashuvi, investitsiyaning ko`payishi, yangi 
tarmoqlarning rag`batlanishi, ilmiy hamkorlik, xizmat ko`rsatish sohasining 
rag`batlanishi kabilar yuqori darajaga ko`tariladi. 
EIning shakllanishi boshqa rivojlangan mamlakatlar qatori Fransiyada ham 
bozor iqtisodiyotining ijtimoiylashuvida yangi bosqich bo`lib, bu sohada yangi 
muvaffaqiyatlarga erishuv ko`zda tutiladi.