“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

Narx sohasida kamsitish.
Sifati va sorti o`xshash bo`lgan va raqobatga zarar 
yetkazishi mumkin bo`lgan tovarni bitta tovar sotuvchidan harid qiladigan ikkita 
haridor o`rtasida kuzatiladigan narx bo`yicha tafovut.
 
Monopol qimmat narx.
Qonunchilikda ta’rif berilmagan. Ba’zan “haddan 
tashqari qimmat narxlar” tushunchasidan foydalaniladi, lekin unga tushuntirish 
berilmagan. Umuman olganda, korxonalarni bozor ulushini yoki foydani (qimmat 
narxlar hisobiga) oshirish bilan bog`liq harakatlari Amerika sudlari tomonidan 

---

72 
qachonki ular raqobatga zarar yetkazmaslar qonunga qarshi emas deb topiladi. 
Haddan tashqari qimmat narxlar o`rnatilishi bo`yicha sud tomonidan aybdor qilish 
amaliyotda deyarli uchramaydi. Qimmat narxlar (demak foyda ham) bozor 
sharoitlarida doimiy hodisa hisoblanmaydi, sababi haddan tashqari qimmat foyda 
o`ziga ko`psonli raqobatlashuvchilarni jalb qiladi, natijada ular keyinchalik narxni 
pasaytirib yuborishlari mumkin. Shuning uchun, raqobat havfi mavjud bo`lgan 
taqdirda ham, monopolist uchun haddan ziyod qimmat narxlarni belgilash noto`g`ri 
bo`ladi, yuqori darajada foydani mavjud bo`lishi esa faqat raqobatni kuchaytiradi 
(jumladan, potensial) degan taxmin mavjud.
 
Monopol arzon narx. 
Monopol arzon narxlar tushunchasi, ya’ni 
monopsoniya (yoki ustun mavqega ega bo`lgan korxona – sotib oluvchi) holatida 
o`rnatiladigan narxlar ta’rifi berilmagan. Kamdan-kam ko`rib chiqiladigan 
“yirtqich narxlartushunchasi mavjud.
 
 
Xalqaro shartnomalar 
“Bir nechta shtatlar yoki xorijiy millatlar o`rtasida savdo-sotiq” 
tushunchasini keng talqini Kongress tomonidan Xorijiy savdo-sotiqni trestlarga 
qarshi takomillashtirish to`g`risida Qonun qabul qilingandan so`ng, 1982 yilda 
kuchga kirgan tuzatishlar orqali birmuncha cheklandi. Ushbu tuzatish Sherman 
qonunini (shuningdek, Federal Savdo Komissiyasi to`g`risidagi qonunni) xalqaro 
iqtisodiy munosabatlarni boshqa turlarini mustasno qilgan holda, faqat tovarlarni 
eksport va import bo`yicha savdo qilishgacha qo`llashni chekladi. Ushbu 
tuzatishlarni qabul qilarkan, Kongress qonunni eksport-import bitimlar 
diapazonidagi ta’sirini aniq cheklagan holda, o`zini xalqaro bitimlarga nisbatan 
neytral munosabatini ko`rsatmoqchi bo`lgan. Aralash qo`llash, bunda istisno emas 
– qachonki boshqa sohalardagi harakatlar qonun bilan tartibga solinadigan 
sohalarda savdo-sotiqni (raqobatni) kamsitishga olib kelsa.