Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

18.4-chizma. “Milliy daromad-yalpi sarflar”  

(Dj. Keyns muvozanatli)

 modeli 

---

285 

Dj.M.  Keyns  kishilar  tasarrufidagi  pul  daromadi  o‘sib  borishi  bilan 

iste‘molga  keyingi  moyillik  tushib  borish  qoidasini  ochib  berdi.  Bu  daromadlar 

ortib borishi bilan jamg‘arma ulushi o‘sib borishini anglatadi. Agar olingan barcha 

daromad to‘liq sarflansa talab va taklif chiziqlari o‘zaro mos tushgan bo‘lardi. 

Keyns  fikricha,  rivojlangan  bozor  iqtisodiyotida  monopoliyalar  mavjudligi, 

ishlab  chiqaruvchilar  o‘rtasida  uzoq  muddatli  shartnomalar  amal  qilishi,  kasaba 

uyushmalarining  ish  haqi  stavkasi  barqaror  bo‘lishiga  harakatlari  tufayli  narx 

mexanizmi ishlamaydi. Shu sababli, narx emas sotish hajmi kamayadi va bu ishlab 

chiqarish  hajmi  qisqarishiga  olib  keladi.  Mazkur  qisqarish  yuqori  narxlar  va 

ishsizlikning  o‘sishi  saqlanib  qolganda  ro‘y  beradi.  Demak,  tadbirkorlar  yalpi 

talabning  narx  va  ish  haqi  pasayishi  hisobiga  emas,  ishlab  chiqarish  hajmi 

qisqarishi  va  band  bo‘lganlar  bir  qismining  bo‘shatilishi  hisobiga  kamayishiga 

e‘tibor  qaratadi.  Shu  tariqa,  makroiqtisodiy  muvozanatlik  tiklanadi,  biroq  bunda 

ishsizlar saqlanib qoladi. 

Yalpi  talabning  tarkibiy  qismlaridan  biri  investitsiyalar  hisoblanadi.  Keyns 

fikricha,  investitsiyalar  hajmining  100  birlikka  kamayishi  daromadlarining  400, 

500 va undan ko‘p birlikka qisqarishiga olib kelishi mumkin va aksincha. 

Bunday  holat  iqtisodiy  fanda  multiplikator  samarasi  yoki  ko‘paytiruvchi 

samara nomini olgan. 

Multiplikator  samarasi  asosida  bir  kishining  sarflari  tezlikda  boshqalarning 

daromadi bo‘lib qolish mumkinligi g‘oyasi yotadi. 

Mulkdorlar  o‘z  daromadlarining  bir  qismini  sarflaydi,  boshqa  qismni 

jamg‘aradi.  Daromadni  sarflab,  ular  o‘z  pullarini  ishlab  chiqaruvchilarga  uzatadi. 

Yalpi sarflarning bir qismidagi o‘zgarish milliy daromadning muvozanatli darajasi 

ko‘paytirilgan  (multiplikativ)  yo‘nalishida  o‘zgarishiga  olib  keladi.  Boshqacha 

aytganda  iqtisodiyotga  ―tashlangan‖  investitsiyalar  milliy  daromadning  o‘sishi 

shaklidagi zanjirli reaktsiyasini keltirib chiqaradi. 

Multiplikator  –  daromadning  o‘sishi  va  mazkur  o‘sishni  vujudga  keltirgan 

investitsiyalar hajmi ortishi o‘rtasidagi nisbatni ifodalovchi koeffitsientdir. 

---

286 

Keynsning 

nazariy 

qarashlari 

mazmunan 

davlat 

makrodarajada 

barqarorlashtiruvchi  siyosat  yuritish  zarur  degan  amaliy  xulosa  chiqarishga  olib 

keladi. 

Bunda  davlatning  vazifasi,  mos  keluvchi  siyosat  yordamida  muvozanatli 

darajani to‘liq bandlik darajasiga ―ko‘chirish‖dan iborat.