Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

 

Tsikllarning asosiy turlari 

23.3-jadval 

Tsikl turlari 

Tsiklning 

davomiyligi 

Asosiy xususiyatlari 

Kitchin tsikli 

2–4 yil 

Zaxiralar  miqdori:  YaMM,  inflyatsiya, 

bandlikning tebranishi, tijorat tsikllari  

Jyuglyar tsikli 

7–12 yil 

Investitsion  tsikl:  YaMM,  inflyatsiya  va 

bandlikning tebranishi  

Kuznets tsikli 

16-25 yil 

Daromad 



 investitsiya 



 uy-joy qurilishi 



 yalpi talab  

Kondratev 

tsikli 

40-60 yil 

Texnika taraqqiyoti, tarkibiy o‘zgarishlar 

Forrester tsikli 

200 yil 

Energiya va materiallar 

Toffler tsikli 

1000-2000 yil 

Tsivilizatsiyalarning rivojlanishi 

 

Jyuglyar tsikli

 «biznes-tsikl», «sanoattsikli», «o‘rtachatsikl» va «kattatsikl» 

kabi nomlar bilan ham ataladi. Oldingi davrlarda iqtisodiy fan 7-12 yillik tsikllarni 

ajratib  ko‘rsatganligi  tufayli,  aynan  shu  tsikl  Frantsiya,  Angliya  va  AQShda  foiz 

stavkalari  va  narxdagi  tebranishlarni  tahlil  qilish  asosida  sanoat  siklining  tabiatini 

o‘rganishga  kata  hissa  qo‘shgan  Kleman  Jyuglyar  (1819-1905  yy.)  nomi  bilan 

ataladi.  Jyuglyar  tsiklining  davomiyligi  ayrim  iqtisodchilar  qayd  qilgan  asosiy 

kapital faol qismining jismoniy eskirishi ro‘y beradigan davrga mos  keladi. 

Birinchi  sanoat  tsikli  1825  yili  Angliyada  metallurgiya  va  boshqa  yetakchi 

tarmoqlard  amashinali  ishlab  chiqarish  hukmron  mavqeni  egallagan  davrda 

kuzatiladi.  1836  yildagi  inqiroz  dastlab Angliyad  aboshlanib,  keyin AQShga  ham 

tarqaladi,  1847-1848  yillarda  AQSh  va  qator  Evropa  davlatlarida  boshlangan 

inqiroz tub mohiyatiga ko‘r abirinchi jahon sanoat inqirozi  bo‘lgan. 

---

347 

Agar  XIX  asrda  sanoat  sikli  10-12  yilni  tashkil  qilgan  bo‘lsa,  XX  asrda 

uning davomiyligi 7-9 yil  va undan ham kam davrgacha  qisqargan. 

1857  yilda  qator  G‘arbiy    Evropa  davlatlarini  qamrab  olgan  birinchi  jahon 

tsiklik  inqirozi    ro‘y    bergan.  1873  yilda  XIX  asrdagi  eng  uzoq  va  talafotli 

inqirozdan keyin 1882 va 1990 yillarda yana yangi inqiroz  kuzatilgan. 

1900-1901  yillarda  bir  vaqtda  Rossiya  va  AQShda  metallurgiya  sanoatida 

boshlangan inqiroz shiddatli ravishda barcha Evropa davlatlariga tarqalgan. 

        Iqtisodiyot  tarixiga  ―Buyuk  depressiya‖  nomi  bilan  kirgan  1929-1933 

yillardagi  inqiroz  eng  talafotli  va  uzoq  davom  etgan  inqiroz  hisoblanadi.  Bu 

inqiroz  davrida  jahon  ishlab  chiqarishi  hajmi  44%ga,  jahon  savdosi  62%ga 

kamaygan.  Inqiroz  kuchaygan  davrda  yetakchi  davlatlarda  ishsizlikning  umumiy 

soni 30-40 mln. kishiga etgan. 

―Buyuk depressiya‖dan keyin 1974-1975 yillardagi inqiroz bir vaqtda deyarli 

butun rivojlangan mamlakatlarni qamrab olib, ishlab chiqarish 12% ga qisqargan. 

Bir  qator  mamlakatlar  uchun  1980-1982  yillardagi  inqiroz  eng  talafotli 

hisoblanib, bu davrda band qilinmagan ishlab chiqarish quvvatlari Italiyada 30%ni, 

Kanadada 30%dan ortiqni, AQSh qayta ishlash sanoatida 32,4%ni tashqil qilgan.  

Kuznets tsikli

 ko‘p hollarda «qurilish tsikli» deb ham nomlanib, 20 yilgacha 

bo‘lgan  iqtisodiy  tebranishlar  bilan  aniqlanadi.  Kuznets  Saymon  o‘zining  «Milliy 

daromad»  (1946  y.)  nomli  kitobida  milliy  daromad,  iste‘mol  sarflari,  ishlab 

chiqarish  maqsadidagi  uskunalar  hamda bino  va  inshootlarga  yalpi  investittsiyalar 

ko‘rsatkichlarida  20  yillik  o‘zaro  bog‘liq  tebranishlar  mavjud  bo‘lishini  ko‘rsatib 

bergan.  1955  yilda  amerikalik  iqtisodchining  xizmatlarini  tan  olish  ramzi  sifatida 

sanoat siklini Kuznets tsikli deb nomlashga qaror qilinadi.