Botanika indd

qora
ituzum 
ham bor (112-rasm).
Qora ituzum 
- ituzum turkumiga 
oid bir yillik o‘t. Uni 
paxtazorlarda, polizlarda 
va 
boshqa ekinzorlarda, yo‘l yoqa- 
124

---

larida ham uchratish mumkin.
Qora ituzumning bo‘yi 25- 
50 sm. Poyasi sershox. Barglari 
oddiy, uzunchoq tuxumsimon.
Gullari oqish, shoxlari uchida- 
gi gajak to‘pgullarda 3 tadan
10 tagacha gul joylashgan. Gul- 
kosachasi va gultoji 5 bo‘lakli.
Changchilari 5 ta. Urug‘chisi 
1 
ta. Qora ituzum iyun oyi oxi- 
112-rasm.
Qora ituzum: 
ridan to tupini sovuq urguncha 
ШПШП‘У ko-rinishi, guli, mevasi. 
gullayveradi. Sharsimon rezavor mevalari avgustning oxiri- 
da qorayib pishadi. Mevalari «С» darmondoriga boy, undan 
xalq tabobatida foydalaniladi. 0 ‘zbekistonda ituzum turku- 
miga oid 10 turdagi o‘simliklar o‘sadi. Bulardan 
kartosh-
ka 
va 
baqlajon 
sabzavot ekini sifatida ko‘p ekiladi (113-, 
115-rasmlar).
Ituzumdoshlardan keng tarqalgan begona o‘tlar qato- 
riga 
mingdevona 
va 
bangidevona 
turkumlari ham kiradi 
(117-, 118-rasmlar). Bulaming har ikkalasi ham qo‘lansa 
hidli, o‘ta zaharli, shu bilan bir qatorda dorivor o‘simlik 
hamdir.
Ituzumdoshlaming 0 ‘zbekistonda ko‘p ekiladigan vakil- 
laridan yana biri pomidordir. Ituzumdoshlarga 
garmdori
(qalampir) 
va 
tamaki 
ham kiradi (114-, 116-rasmlar).
Tamaki barglari maxorka, papiros, sigara, zararli hasha- 
rotlami nobud qiluvchi preparatlar va dorilar tayyorlash
113-rasm. 
114-rasm. 
115-rasm. 
116-rasm.
Kartoshka 
Pomidor 
Baqlajon 
Garmdori
125

---

uchun ishlatiladi. Barglari tarki- 
bida kishining asab va qon-tomir 
tizimi (sistemasi)ga zararli ta’sir 
qiluvchi zaharli modda - niko- 
tin bor.
Ituzumdoshlar oilasidan fa- 
qat bitta tur - Oloy xiyoli 
117-rasm. 
118-rasm.
0 ‘zbekiston 
Respublikasining 
Bangidevona 
Mingdevona 
«Qizil 
kitob»iga kiritilgan.
1. Ituzumdoshlar oilasiga xos belgilar nimalardan iborat?
2. Ituzumdoshlar oilasiga kiruvchi turlar orasida zaharlilari 
bormi?
3. Ituzumdoshlar gulining formulasi va diagrammasi qanday?
4. Ituzumdoshlarga mansub qanday yowoyi o‘simliklami bilasiz?
(b
Gerbariylardan foydalanib ituzum, bangidevona, kartoshka, 
garmdori o‘simliklarining mevalarini taqqoslab, rasmini dafta- 
ringizga chizib oling.