Botanika indd

6—
chigiti. 
104-rasm.
Baobab
3. 
Misr g‘o‘zasi 
yoki 
Barbadoss g‘o‘zasi. 
Ostki gulko- 
sachabarglari 3 ta. Gullari yakka, yirik, kosachabarglari 5 ta, 
gultojbarglari sap-sariq limon rangida. Ko‘saklari yirik, 3-4 
chanoqli, yaxshi ochiladi. Tolasi uzun, ipakka o‘xshash ma- 
yin, och sariq. Vatani Janubiy Amerika (Peru, Kolumbiya, 
Braziliya) (103-rasm).
Gulxayridoshlarga mansub tolali o‘simliklardan yana biri 
bo‘ritaroq turkumiga mansub kanopdir.
Bu oilaga Arfika savannalarining timsoli 
baobab 
ham 
mansub (104-rasm).
1. Gulxayridoshlar oilasiga xos belgilami aytib bering.
2. G‘o‘zaning guli qanday qismlardan tashkil topgan?
3. Gulxayridoshlar oilasiga kiradigan qanday foydali va bego- 
na o‘tlami bilasiz?
4. G‘o‘zaning qanday turlari bor, ularning vatani qayer?
51-§. BURCHOQDOSHLAR (DUKKAKDOSH)LAR
OILASI 
Gk(5)Gt1+2^2)Ch(9)+lUl
Burchoqdoshlar oilasiga Yer sharining deyarli barcha qis­
mida tarqalgan 12 000 ga yaqin o‘simlik turlari kiradi.
Bu oila vakillarining ko‘pchiligi bir, ikki va ko‘p yillik 
o‘tlardan iborat. Burchoqdoshlar orasida qisman yarim buta, 
buta va daraxtlar uchraydi.
Oila vakillarining ildizi - o‘q ildiz tizimli. Ildizida tu- 
gunak bakteriyalar hamkorlikda hayot kechiradi. Ular 
shu o‘simliklar ildizida yashab, havodagi erkin azotni 
o‘zlashtiradi. Tugunak bakteriyalar tuproqni azotli birik-
121

---

105-rasm.
Burchoqdoshlar 
gulining tuzillsi:
А -
umumiy ko‘rinishi;
B.
Qismlari: 
1 -
yelkancha;
2 
- eshkakchalar; 
3 -
qa- 
yiqcha; 
4-5 -
changchilar; 
6
-
urug‘chi.
malarga boyitib, tuproq hosildorligini oshiradi. Poyalari tik 
o‘suvchi, ilashuvchi, o‘raluvchi yoki yotib o‘suvchi bo‘ladi. 
Barglari, ko‘pincha, murakkab, ba’zan oddiy, hamisha yon- 
bargchali, poyada ketma-ket o‘mashgan. Gullari qiyshiq, 
ikki jinsli, shingil, bosh (kallak)cha xilidagi to‘pgulga joy­
lashgan. Gulkosachasi yarmigacha qo‘shilgan 5 ta gulkosa- 
chabargdan tashkil topgan. Gultoji kapalak shaklida bo‘lib,
5 ta gultojbargdan hosil bo‘lgan. Ulardan ustidagi yirikrog‘i 
«yelkancha» yoki «bayroqcha» deb ataladi; ikki yonida joy- 
lashgani «qanotcha» yoki «eshkakcha» deyiladi. Bir-biri bi­
lan qo‘shilgan bir juft ostki gultojbarg esa «qayiqcha» de­
yiladi. Changchilari 10 ta, ulardan 9 tasining iplari bir-biri 
bilan qo‘shilib ketgan, o‘ninchisi esa erkin, urug‘chisi 1 ta. 
Mevasi dukkak (105-rasm).
Burchoqdoshlarga mansub, respublikamizda keng tarqal­
gan o‘simliklardan biri