Botanika indd

96

---

40-§. КО‘Р HUJAYRALI YASHIL SUYO‘TLAR
Chuchuk suvlarda yashaydigan ko‘p hujayrali suvo‘tlar- 
ning ko‘pchiligi oddiy yoki shoxlanib ketgan iplar shaklida 
bo‘ladi. Ularga xos belgilardan biri o‘sish davrida hujay- 
ralarining to‘xtovsiz bo‘linib turishi natijasida qattananing 
doim о‘sib kattalashib borishidir. Bularga 
ulotriks, spirogi-
ra, kladofora 
va 
xara 
kabi suvo‘tlar misol bo‘ladi.
Daryo va soylarimizda ko‘p uchraydigan 
belbog‘li ulot­
riks 
suv betiga yaqin joylashgan suv tagidagi toshlar, 
yog‘ochlar va boshqa narsalarga yopishib o‘sadi (82-rasm).
Ulotriks tanasi ipsimon tallomdan iborat bo‘lib, zan- 
jirsimon tizilgan bir xil hujayralardan tashkil topgan. U 
shoxlamaydi. Uning suv tagidagi narsalarga birikkan hu­
jayrasi 
rizoid 
deb ataladi. Boshqa hujayralari yashil, qisqa 
silindr shaklida bo‘lib, bir qator joylashgan. Har bir hu- 
jayraning qobig‘i, sitoplazmasi, mag‘zi va o‘rtasida belbog‘ 
ko‘rinishidagi xromatoforasi bor.
D
A. 1 - ulotriks hujayralari;
B. 
Ulotriksning jinssiz ko‘payishi: 
i zoosporalar; 2-yosh ulotriks.
82-rasm.
Ulotriks
D. 
Ulotriksning jinsiy ko‘payishi: 
1 -
izogametalar; 
2 -
izoga- 
metalaming qo‘shilishi; 3-zigota; 
4-yosh ulotrikslar.
7-Biologiya, 6.
97

---

Ulotriks jinssiz va jinsiy yo‘l bilan ko‘payadi. Jinssiz 
ko‘payishida ulotriks hujayrasi 4 yoki 8 ta hujayrachalarga 
bo‘linadi. Yosh hujayrachalar ona hujayra qobig‘ini yorib, 
suvga chiqadi. Ular 4 dona xivchini yordamida suvda suza 
boshlaydi. Bu hujayralar 
zoosporalar 
deb ataladi.
Oradan bir qancha vaqt o‘tgach, zoosporalar harakatdan 
to‘xtab, suv tagidagi narsalarga yopishadi va ko‘ndalangiga 
ikkiga bo‘linadi. Pastki qismida rizoid hosil bo‘ladi; ustki qis­
mi esa xromatoforli bo‘lib, suvo‘tning vegetativ hujayrasini 
hosil qiladi. Vegetativ hujayraning o‘sib, ko‘p marta ko‘n- 
dalangiga bo‘linishi natijasida ulotriksning ipi hosil bo‘ladi.
Ulotriksning jinsiy kocpayishida teng kattalikdagi ikki 
xivchinli izogametalar hosil bo‘ladi. Ular suvda suzib 
yuradi, bir-birlari bilan juft-juft bo‘lib qo‘shilib, zigota hosil 
qiladi. Zigota qalin po‘st bilan qoplanadi va tinim davri tu- 
gagach to‘rtta hujayraga bo‘linadi. To‘rtta hujayraning ham- 
masi o‘sib, ulotriksning yangi ipiga aylanadi.
Hovuzlarda, zovurlarda va sekin oqadigan suvlarda ko‘p 
uchraydigan suvo‘tlardan yana biri 
spirogiradk
(83-rasm).
Spirogira iplari shoxlanmagan va yirik silindrsimon hu­
jayralardan tuzilgan bo‘lib, hech narsaga yopishmay, suvda 
erkin holda qalqib turadi.
0 ‘zbekistonning daryo, ko‘l va suv omborlarida yashil 
suvoctlardan 
kladoforani 
ko‘p uchratish mumkin. U yirik, 
tallomi shoxlangan suvo‘t, uning bo‘yi ba’zan 1 m ga yetadi.
Ariq, hovuz, ko‘l va sholipoyalarda keng tarqalgan 
begona o‘t -
xara 
ham ko‘p hujayrali suvo‘tlar qato-
riga kiradi. Uning bo‘yi
30-60 sm uzunlikdagi ser- 
shox o‘simlik.
0 ‘zbekistondagi suvo‘t- 
lami o‘rganishda 0 ‘zbe-
83-rasm.