Botanika indd

anteridiy, 
urg‘ochilik jinsiy a’zosi esa 
arxegoniy 
deb ataladi. Yo‘sinlaming urug‘lanishi suvda, ha- 
rakatchan spermatozoidlar orqali amalga oshadi.
Poyabargli yo‘sinlar tabiatda juda keng tarqalgan bo‘lib, 
tundrada, botqoqliklar va zax yerlarda yer yuzini butunlay qop- 
lab oladi. Bunga misol qilib 0 ‘rta Osiyo tekisliklarida keng 
tarqalgan 
funariya 
yo‘sinini olish mumkin (85-rasm).
Funariya yo‘sini bo‘yi 1-3 sm keladigan 
bir uyli o‘simlik.
Bu o‘simliklaming och yashil rangli gilamchalarga o‘xshash 
maysalarini erta bahorda ariq bo‘ylarida, zax bosgan devor- 
larda, hovlilaming oftob kam tushadigan yerlarida, daraxt 
po‘stloqlarida ko‘rish mumkin.
Funariya yo‘sinining poyasi ingichka, ketma-ket o‘mash- 
gan bargchalar bilan qoplangan. Poyaning tubi tuproq ichiga 
rizoidlar chiqarib, poyani tuproqqa biriktiradi.
Funariyaning barglari asosan bir qavat hujayralardan 
tashkil topgan. Ulaming hujayralarida xlorofill donachalari 
bor. Bu barglarda yorug‘da karbonat angidrid gazi, suv va
rizoid 
poya
85-rasm.
Funariya yo‘sini
101

---

mineral tuzlardan kraxmal va boshqa organik moddalar ho­
sil bo‘ladi.
Funariya yo‘sinining ko‘payish usuli ancha murakkab. 
Novdalarining uchida barglar orasida jinsiy a’zolari yetila- 
di. Anteridiylarda ko‘p miqdorda ikki xivchinli harakatchan 
jinsiy hujayralar -
spermatozoidlar
hosil bo‘ladi.
Urg‘ochilik jinsiy a’zolari - arxegoniylar kolba shaklida 
bo‘ladi. Har bir arxegoniyda bittadan 
tuxum hujayra
hosil
Bahorgi yog‘ingarchilik paytida yo‘sinlaming ustini suv 
bosib, anteridiy va arxegoniylaming uchi ochiladi. Sper­
matozoidlar anteridiydan suvga chiqadi, xivchinlari orqali 
harakat qilib, arxegoniylar ichiga kiradi va ulaming ichida- 
gi tuxum hujayra bilan qo‘shilib, 
zigota
hosil qiladi. Oradan 
ozgina vaqt o‘tgach, zigota o‘sib, sporofitni hosil qiladi. U 
sporangiyband va uning uchida joylashgan sporalar hosil qi- 
ladigan ko‘sakcha - sporangiydan iborat. Sporalar yetilgan- 
dan so‘ng to‘kiladi va tarqaladi.
Sporadan jinsiy bo‘g‘in - gametofit rivojlanadi. Nam 
tuproqqa tushgan spora о‘sib, ko‘p hujayrali, shoxlangan, 
ingichka yashil iplami beradi. Ip shoxlarida 
kurtaklar
pay­
do bo‘ladi. Har bir kurtakdan esa yangi poya-bargli funariya 
yo‘sini o‘sib chiqadi (86-rasm).
Shunday qilib, zigotadan jinssiz bo‘g‘in rivojlanadi. U spo- 
rangiy bandi, sporangiy va uning ichidagi sporalardan iborat.
Yo‘sinlar yuksak o‘simliklaming tubani hisoblanadi.
86-rasm.