Botanika indd

32-§. GULLARNING CHANGLANISHI
Changdonda yetilgan changlaming urug‘chi tumshuqcha- 
siga tushishiga 
changlanish
deyiladi.
Changlanish 
chetdan changlanish, o'z-o'zidan changla­
nish
(71-rasm) va 
sun’iy changlanishga
bo‘linadi.
Gullaming chetdan changlanishi. 
Ko‘pchilik 
0
‘sim­
liklar gulining changi va urug‘chisi bir vaqtda yetilmay- 
di. Shuning uchun ham bitta guldagi chang shu gulda- 
gi tumshuqchani changlay olmaydi. Bunday holda bir 
gulning changi boshqa guldagi urug‘chining tumshuq- 
chasiga tushishi kerak. Yetilib yorilgan changdondan chiq- 
qan changning hasharotlar, shamol, suv, qushlar va o‘zga 
vositalar yordamida boshqa gulning tumshuqchasiga tu­
shishiga 
chetdan changlanish
deyiladi. Gullar ochilgan 
vaqtda xushbo‘y hid taratib hasharotlami o‘ziga jalb qila­
di. Gullardan ular o‘ziga kerak bo‘lgan narsa - chang va 
xushbo‘y asal shirasi (nektar)ni oladi. Ular gullardagi chang 
va nektami turli a’zolari (xartumi, oyoqlari, tuklari) yorda­
mida olib o‘tadi. Yetilgan urug‘chining tumshuqchasi nam 
va yopishqoq bo‘lib, tushgan changni tutib qoladi (72-rasm).
Hasharotlar yordamida changlanuvchi o‘simliklarga
olma, o‘rik, nok, beda, oqquray, g‘o‘za kabilar kiradi.
Mevali daraxtlar va g‘o‘za gullaganda bog‘bonlar va 
paxtakorlar asalari qutilarini bog‘larga va paxta dalalariga
urug‘chining 
changdon 
//tum shuqc1""°;
71-rasm.
Changla- 
nish jarayoni: 
1)1 jTL
1 -
o‘zidan
changlanish.
2 -
chetdan
changlanish. 
I 
1
79

---

olib chiqishadi. Bundan maqsad, bi- 
rinchidan, gullami changlatib, mo‘l 
hosil olish bo‘Isa, ikkinchidan, yaxshi 
sifatli, xushbo‘y asal yetishtirishdir. 
Bir gramm asal yig‘ish uchun har bir 
asalari minglab guldan gulga qo‘nadi.
Shunday o‘simliklar borki, ularning 
guli faqat shamol yordamida chang- 
lanadi. Bunday o‘simliklaming gulla­
ri ko‘rimsiz, mayda va hidsiz, changi 
yengil va ko‘p bo‘ladi. Chang shamol 
yordamida bir guldan boshqa gulga o‘tsa, bunday o‘simliklar