Botanika indd

37-§. 0 ‘SIMLIKLARGA EKOLOGIK
OMILLARNING TA’SIRI
0 ‘simliklaming hayoti tashqi muhit bilan uzviy bog‘lan- 
gan. Tashqi muhitning o‘simlik hayot faoliyatiga ta’sir etuvchi 
ayrim tarkibiy qismiga 
ekologik omil 
deb ataladi. Ekologik 
omillar yig‘indisi, o‘simliklaming 
yashash sharoiti, 
ya’ni 
ularning 
tashqi muhitini 
belgilab beradi.
Ekologik omillar 
abiotik 
va 
biotik 
guruhlarga ajratiladi. 
Abiotik omillarga o‘lik tabiatning tarkibiy qismlari kiradi. 
Ulardan eng muhimlari tuproq, harorat, suv, yomg‘lik va ha- 
vodir. Biotik omillarga tirik tabiatning tarkibiy qismlari kiradi. 
Bularga bakteriyalar, zamburug‘lar, hayvonlar va o‘simliklar 
kiradi. Tuproq o‘simliklaming yashash muhiti hisoblanadi. 
Ulami suv va mineral ozuqa moddalar bilan ta’minlaydi.
Yomg‘lik va harorat ta’sirida o‘simlikda fotosintez, nafas 
olish, o‘sish, urug‘ning unishi va mevalaming pishishi kabi 
muhim hayotiy jarayonlar sodir bo‘ladi.

---

Suv o‘simlik organizmi umumiy vaznining 60-90% ini 
tashkil etadi. Sitoplazmadagi suvli muhitda o‘simlik hujay- 
rasining asosiy hayotiy jarayonlari kuzatiladi. Suv oqimi bi­
lan ozuqa moddalaming harakati ham amalga oshadi.
Yomg‘lik yashil o‘simliklar uchun juda zamr, chunki 
faqat yomg‘likda fotosintez jarayoni boradi. 0 ‘simliklar 
yorug‘likka munosabatiga qarab, soyasevarlar, yomg‘- 
sevarlarga ajratiladi.
Havo gazlar aralashmasidan iborat bo‘lib, ular orasida 
o‘simlik uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan kislorod 
va karbonat angidrid gazi bor. Karbonat angidrid fotosin­
tez jarayonida o‘zlashtiriladi, kislorod esa nafas olish uchun 
zamr. Shamol ham o‘simliklaming suv bug‘latishi hamda 
ba’zi o‘simliklaming changlanishi, umg‘ va mevalaming 
tarqalishida katta rol o‘ynaydi.
0 ‘simliklar hayotiga tirik organizmlar ham ta’sir etadi. 
Tuproqdagi turli organizmlar, jumladan, bakteriyalar tup- 
roqda erkin yashab, havo tarkibidagi azotni o‘zlashtirib, 
tuproq tarkibini unumdor qilishda, dukkakli o‘simliklar il- 
dizida yashovchi tugunak bakteriyalar o‘simliklami ozuqa 
bilan ta’minlashda muhim o‘rin egallaydi. Bundan tashqa­
ri tuproqdagi mikroorganizmlar ta’sirida organik moddalar 
parchalanadi. Parchalangan moddalami yashil o‘simliklar 
o‘zlashtiradi.
0 ‘simliklar bir-biriga ijobiy va salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 
Masalan, yomg‘sevar o‘simliklar soyasevar o‘simliklarga 
sharoit yaratsa,