Botanika indd

33-§. GULLI 0 ‘SIMLIKLARNING JINSIY
KO‘PAYISHI. URUG‘LANISH
Changchi va urug‘chidagi jinsiy hujayralaming qo‘shilish 
jarayoni 
urug‘lanish 
deyiladi. Bu yangi organizm demakdir.
Shubhasiz, chang nima, u qanday tuzilgan, degan savol 
tug‘iladi. Bitta changdonda yuzlab va minglab chang dona- 
chalari yetiladi. Chang o‘simliklaming turiga qarab har xil 
shaklda va kattalikda bo‘ladi. Uni zamonaviy mikroskoplar- 
da ko‘rish mumkin.
Har bir chang donachasi mayda-yirik ikkita hujayradan 
tuzilgan. Ana shu hujayralaming yirigi 
vegetativ hujayra,
maydasi 
jinsiy (generativ) hujayra 
deb ataladi. Ulaming 
har birida sitoplazma va yadro bo‘ladi. Urug‘chi tumshuq­
chasiga tushgan chang o‘simliklar tomonidan tumshuqcha 
yuzasining notekisligi va undan ajralib chiqib turadigan 
yopishqoq shira orqali ushlanib qoladi. Ushlanib qolgan 
chang asta-sekin o‘sa boshlaydi. Uning vegetativ hujayrasi
6-B iologiya, 6. 
^

---

chang donasi ____
tumshuqcha-----
11
^ 4
<•
ustoicha
chang nay- 
chasi
spermiynmg 
markaziy 
hujayra bilan 
qo‘shilishi
tuguncha N 
markaziy huja;^
N
murtak xalta 
urug‘kurtak 
tuxum hu-
spermiyning 
tuxum hu­
jayra bilan 
qo‘shilishi
jayra
74-rasm.
Gulli o‘simliklarda qo‘sh urug‘lanish jarayoni
o‘sib, uzun va ingichka naycha hosil qiladi. Generativ hu­
jayra bo‘linib, ikkita sperma hosil qiladi. Chang naychasi tez 
o‘sib, urug‘chidagi tumshuqcha hamda ustuncha ichiga kira­
di va tuguncha tomon o‘sadi. Chang naychalari turli tezlikda 
o‘sadi. Ulardan bittasi qolganlaridan o‘zib ketib, tuguncha 
ichidagi urug‘kurtakkacha borib yetadi. Hosil bo‘lgan ikkita 
sperma chang naychasi orqali urug‘kurtakka borib, ichiga 
kiradi. Shu vaqtning o‘zida urug‘kurtak ichida tuxum hu­
jayra va markaziy hujayralar yetilgan bo‘ladi. Spermalar- 
dan biri tuxum hujayra bilan, ikkinchisi markaziy hujayra 
bilan qo‘shiladi. Bu jarayon gulli o‘simliklarda 
urug‘lanish
(qo‘sh urug‘lanish) deb ataladi (74-rasm).
Urug‘kurtakning urug‘langan hujayralari ko‘p marta 
bo‘lina boshlaydi. Urug‘langan tuxum hujayradan