Botanika indd

31-§. O^SIMLIKLARNING KOPAYISHI
Ko‘payish - tirik organizmlaming muhim xususiyati. 
0 ‘simliklaming ko‘payishi ikki xil usulda: jinssiz va jinsiy 
usullarda ko‘payadi. Jinssiz ko‘payish yo‘llaridan biri ve­
getativ ko‘payishdir. 0 ‘simliklaming ildiz, ildizpoya, tugu­
nak, piyozbosh, novda va bargdan ko‘payishiga 
vegetativ
ko‘payish 
deyiladi.
0 ‘simliklarning tabiatda vegetativ ko‘payishi. 
Vegeta­
tiv organlar o‘simliklaming oziqlanishida katta rol o‘ynaydi. 
Ulaming yana bir xususiyati shundaki, ayrim o‘simliklar 
shu organlari ishtirokida ko‘payadi.
Respublikamizda tat iy holda o‘sadigan o‘simliklar 
urug‘dan tashqari, vegetativ organlaridan ham ko‘payadi.
Siz ajriq, g‘umay, salomalaykum, bug‘doyiq kabi 
o‘simliklaming Ildizpoyasidan ko‘payishini yaxshi bila- 
siz. Shuningdek, lola, boychechak, gladiolus va nargisga 
o‘xshash piyozboshdan ko‘payadigan o‘simlildar ham bor. 
Bu o‘simliklar tuproq orasida piyozboshlar hosil qiladi. 
Kelgusi yili ulardan yangi o‘simliklar o‘sib chiqadi.
Qoraqat, terak, na’matak, olvoli, shirinmiya, yantoq 
kabi o‘simliklaming ildizidagi kurtaklardan yangi novdalar 
hosil bo‘ladi. Bu novdalar 
ildiz bachkisi 
deyiladi. Kel- 
gusida shu bachkilardan yangi, mustaqil o‘simliklar yetiladi.
Nargisning
piyozboshdan
ko‘payishi
67-rasm.
0 ‘simliklarning vegetativ ko‘payishi
75

---

Tolning
novdasidan
ko‘payishi
Na’matak-
ning
ildizbach-
kidan
ko'payishi
68-rasm.
0 ‘simliklarning vegetativ ko‘payishi
Vegetativ yo‘l bilan ko‘payadigan bitta terak daraxti atrofida 
yer ostidan о‘sib chiqadigan bachkilar hisobiga o‘nlab yangi 
daraxt tuplari hosil bo‘ladi. Tabiatda daraxt va butalar ma’lum 
vaqtdan so‘ng qariydi va ulaming o‘mini bachkilardan chiq- 
qan yangi o‘simliklar egallaydi. Shunday qilib, o‘simliklar ve­
getativ yo‘l bilan ko‘payishda davom etadi (67-68-rasmlar).
Tabiatda turli hodisalar bo‘lib turadi. Masalan, ba’zan yer 
surilishi yoki suv toshqini natijasida o‘simliklarning shox- 
shabbasi (masalan, tollar) semam tuproq ostida qolib, ular- 
dagi kurtaklardan yangi novda o‘sib chiqadi. Shunday qilib, 
o‘simliklar vegetativ yo‘l bilan ko‘payib, tabiatda o‘z turini 
saqlab qoladi. Agar ular vegetativ yo‘l bilan ko‘paymaganda 
edi, urug‘idan ko‘paymaydigan o‘simliklar tabiatda juda 
ham kamayib, hatto yo‘qolib ketgan bo‘lar edi.