Botanika fanidan o’qituvchilar malakasini oshirishda mustaqil ta’limning roli

III. BOB.OLINGAN NATIJALAR VA ULARNING TAXLILI 
3.1 Mustaqil ta’lim - ta’lim jarayonining tarkibiy qismi sifatida 
“Mustaqil ta’lim” tushunchasi “Pedagogika fanidan izohli lug’at”da olingan 
bilim, ko’nikma va malakani mustahkamlash, qo’shimcha materialni o’rganish 
maqsadidagi o’quv shakli deb qaraladi (5). 
O’tkazilgan ilmiy tadqiqotlar va adabiyotlar tahlili asosida mustaqil 
ta’limga quyidagicha ta’rif beriladi: mustaqil ta’lim-mutaxassis yordamida yoki 
yordamisiz biror vazifa (masala, muammo)ni mustaqil o’rganish asosiga 
quriladigan o’quv faoliyati jarayonidir. 
Keyingi yillarda ishlab chiqilgan o‘quv reja va dasturlarini tahlil qilish 
shuni ko‘rsatmoqdaki, ba’zi ta’lim yo‘nalishlari o‘quv dasturlarining
yangilangan variantlarida «mustaqil ta’lim» «mustaqil ish»ga almashtirilib
xatoga yo‘l qo‘yilgan. Zotan, mustaqil ish - bu mustaqil ta’lim olishning
birgina shakli bo‘lib, mustaqil ta’lim olish – auditoriyada olingan ilmiy
bilimlar sig‘imini qo‘shimcha adabiyotlarni o‘qish, kurs ishlarini bajarish,
mavzuga oid masalalar ishlash kabi jarayonlarda amalga oshiriladi. 
Mustaqil ta’lim didaktik maqsadi, vazifasi, murakkablik darajasi, kimga 
(individual yoki jamoa uchun) mo’ljallanganligiga qarab bir-biridan farq qiladi. 
Uning nazariy, amaliy, ilmiy, metodik va pedagogik asoslari tahlil qilinsa, 
samarali shakllari, vositalari tanlansa, ijobiy natijalarga erishish mumkin. Bunda 
o’tiladigan mavzuning amaliyot bilan uzviyligi, ilmiyligi va o’quv 
materiallarining qiziqarliligi, mavzularning tizimliligi, topshiriq hamda 
vazifalarning ko’p qirraliligi, o’zaro bog’liqligi muhim o’rin tutadi. Ammo eng 
asosiysi, tinglovchilarning mustaqil ravishda ta’lim olish faoliyatini tashkil 
etishda ularning intilish va qiziqishlariga e’tibor qaratish zarur. Kuzatishlar 
davomida shu narsa aniqlandiki, ongli qiziqish mustaqil faoliyatga undovchi, 
havas uyg’otuvchi kuch bo’lib hisoblanadi. 
Mustaqil ta’limni 3 ta turga ajratish mumkin (3.1-rasm). Ulardan birinchisi oliy 

---

28 
ta’lim tizimida qo’llanilayotgani Vazirlikning 2005-yil 21-fevral 34-sonli 
buyrug’i bilan tasdiqlangan “Talaba mustaqil ishini tashkil etish, nazorat qilish 
va baholash tartibi to’g’risidagi na’munaviy Nizom” asosida tashkil qilingan 
talabalar mustaqil ishlari hisoblanadi (39). 
Talaba mustaqil ishlari tanlashda va rejalashtirishda “oddiydan – murakkabga”, 
“umumiylikdan aniq muammoni hal qilish” tamoyillariga asoslanish hamda 
fanning xususiyatidan kelib chiqqan holda yozma, amaliy, grafik va ijodiy 
shakllardan foydalanish tavsiya qilinadi.1-жадвал