Bosim bilan haydash va issiqlik mashinalari

9.2. – rasm. Nasos hosil qiladigan to’la so’rish balandligi.
Fizikaviy jixatdan so’rish balindligi – oqimdagi suyuqlik balandligini bildiradi (9.2. – rasm).
So’rish balandlikning o’lchov birligi ”m” ventiliyator so’rish balandligi ba’zi vaqtda mm suv ustunida o’lchanadi (1mm suv ust.=9.8Pa).
Energetik nuqtai nazardan, nasos va ventilatorlar ishini tavsiflovchi asosiy kattalik, ularni solishtirma foydali ishi hisoblanadi. U quyidagicha aniqlanadi, J/kg:
L_f =p/ = gH (9.8)
va 1 kg suyuqlik (gaz) massasiga keltirilgan, mashinani ishchi qisimlaridan oqimga uzatiladigan ishini bildiradi.
Mashina valiga uzatiladigan va uni harakatga keltiradigan ish L, mashinani solishtirma ishi deyiladi; bu miqdor asosan mashina yuritkichining kerakli quvvatini belgilaydi. Mashinada energiya yuqotilishlari mavjud bo’lganligi uchun, mashinani solishtirma foydali ishi uning solishtirma ishidan kichik bo’ladi.
Kompressorlarni solishtirma ishi, kompressorda o’tadigan termodinamik jarayoniga bog’liq holda, alohida hisoblanadi.

Mavzu-10. Kompressorlar klassifikatsiyasi

Bug-gaz turbinalarining tejamliligini turli yullar bilan amalga oshiriladi.Ulardan eng muximlarini kurib chikamiz.YUkori parametrli uta kizdirilgan bug-gaz kurilmalarining tejamliligini yaxshilashda samarali natijalar beradi.Bosim va xaroratning oshishi bilan Renkin siklining f.i.k ancha ortishini biz oldingi paragraflardan bilamiz.Masalan,100000 kVt kuvvatli turbinada 29 atm bosimli va 400 gr.S xaroratdagi bug bilan almashtirilganda yiliga 7000-8000 t.gacha kumir tejaladi.Bu esa 15-16% tejalgan yokilgini tashkil etadi.Bitta agregatdagi bug-gaz kurilmalarining kuvvatini oshirish imkonini beradi.
Kurilmalarning tejamliligini oshirishning boshka yuli bugni chikarib yuborayotganda uning bosimini kamaytirishdir.Bu maksad uchun boshka xildagi kondensatorlardan foydalaniladi.
Tejamlilikni oshirishning yana bir boshka yuli issiklik kurilmalarini kullashdir.Bug-gaz kurilmasining iktisodiy f.i.k 17-35 % atrofida.Demak issiklikning 65-83 %i isrof buladi.Kurilmaning f.i.k ini oshirish maksadida ishlayotgan bug-gaz kurilmasining oxirgi boskichidan yukorirok bosimda olinadi va ishlab chikarishda xamda maishiy extiyojlar uchun foydalaniladi.Xuddi shu maksadlar uchun kurilmalarning oralik boskichlaridan xam bug olinadi.
Ikki xil issiklik turbinalari bor: aks bosimli va bug oralikdan olinadigan.Bunday kurilmalarni ishlatish kurilmaning iktisodiy f.i.k ini 50-60 %ga va undan xam kuprok oshadi.Bug-gaz kurilmalari tejamliligini oshirishning yana bir boshka yuli issiklikni regeneratsiya kilishdir.
Regeneratsiya –issiklik almashinuvida atmosferaga chikarib yuborilayotgan yonish maxsuloti tarkibidagi issiklik mikdoridan yangitdan kiritilayotgan gaz,bug,suv,yokilgi,yonilgi va xavo aralashmasini isitishda kullaniladi.
Issiklikni regeneratsiya kilish jarayoni shundan iboratki,bug birinchi boskichdan chikkach,regeneratorga kiradi va u erda uz issikligidan bir kismini oziklantiruvchi suvga beradi,sungra kurilmaning ikkinchi boskichiga kaytib keladi.Oziklantiruvchi suvga issiklikni uzatishning bunday protsessii birinchi boskichdan keyin kaytariladi.Bundan kurinadiki,Renkin sikli uchun,oziklantiruvchi suv xaroratining oshishi kurilma f.i.k ining oshishiga olib keladi.
Binar siklini kullab kurilmaning f.i.k.ini oshirish mumkin:
Ish jismi sifatida ikkita moddadan foydalaniladigan va ular mutloka bir-biriga aralashmaydigan xamda mustakil sikllarga ega bulgan issiklik-kuch kurilmasi binar (kush) sikli kuch kurilmasi deyiladi.
Binar sikl ikki ish jismi bilan amalga oshiriladi.Bu jismlardan bittasi yukori xarorat va nisbatan past bosimda,ikkinchisi esa pastrok xarorat va nisbatan yukori bosimda kaynaydi.
Gaz kurilmalarida yokilgining yonish jarayoni ikki usulda amalga oshirilishi mumkin:
1.Uzgarmas bosimda.
2.Uzgarmas xajmda.
Zamonaviy bug turbina dvigatellarida ikkinchi usulda f.i.k yukori bulishiga karamay, yokilgining yonish jarayoni birinchi usul bilan olib boriladi.
Statsionar bug turbinasining yokilgi uzgarmas bosimda yonadigan kurilmaning tuzilishi kuyidagilardan iborat:1-kompressor,2-yokilgi nasosi,3-forsunka,4-yonish kamerasi,5-yunaltiruvchi soplo,6-ish kurakchalari,7-gazlarni chikaruvchi teshik,8-gaz turbina diski.
Forsunkaga 3 yokilgi 2 nasosi orkali xavo esa yonish kamerasi 4 ga yuboriladi.Gaz yonish kamerasidan yunaltiruvchi soplo 5 orkali ish kurakchalari 6 ga,sungra naycha 7 orkali atmosferaga chikadi.Gaz turbinasi 8 kuvvatining bir kismini kompressor 1 va nasos 2 ni xarakatga keltirishga sarflaydi.
Statsionar kurilmada katta kuvvatli gaz turbinalari elektr stansiya generatorlari bilan biriktirish uchun foydalanishi mumkin.
Gaz turbinasi nazariy siklining diagrammasi kompressorda xavo 1-2 chizik buylab sikiladi,2-3 chizik buyicha uzgarmas bosimda yokilgi yonadi. 3-4 chizik buyicha kengayish va sikish chiziklari gaz kengayadi.