209
F.Perlzning shaxsga oid nazariyasi va psixoterapevtik ta‟sir
tarafdorlari
(
geshtaltterapiya
) imijni butun bir tizim sifatida, ya‟ni unga qandaydir aniq va
real narsaday qarashni (“shu yerda va hozir”) hamda shakllantirishni taklif etadilar
(figura va fonning mos kelishi).
Kognitiv psixologiya
tarafdorlari esa, imijni
shakllantirish tamoyilini o„rgatuvchi strategiya (sub‟yekt
tomonidan anglab
qilinadigan) sifatida taklif etishadi. Yana bir nazariyalardan biri
“tanqislik
nazariyasi”
imijning emotsional ta‟siri xususiyatlari asosida yaratilgan. “Ayniqsa,
maqsadli axborotning aniqligi kamyob paytida intensiv tasavvurni yuzaga
keltiradi. Bunday holda tasavvurni rag„batlantiruvchi ongning kompensatorlik
mexanizmlari ishga tushadi… o„ylab oxiriga yetishning erkinlik darajasi...
mutaxassislar tomonidan qat‟iy nazorat qilinadi”.
Imij, munosabatda bo„ladigan guruhlarda rahbarning faqatgina cheklangan
professional va shaxsiy tomonlarini ko„rsatadi. Bularni
retsipiyentning tasavvuri
to„ldirib turadi, lekin axborotning ko„pligi diqqatni chalg„itishi ham mumkin. Balki
shuning uchundir imijni shakllantirayotgan insonlar shaxsiy ma‟lumotning katta
qismini yashiradilar: ma‟lumotning kamligi qiziqish va tasavvurni uyg„otadi.
Tarixchi Ye.Tarle quyidagi fenomenga qaratadi: “Napoleon nutqlarining
barchasidan tarixdagi “Napoleon afsonasi” uchun ko„p narsa topishimiz mumkin,
lekin Napoleonning o„zini namoyon etuvchi qimmatli va ishonchli ma‟lumotlar
juda kam”.
Qator mualliflarning fikricha, imij ko„proq
tanazzul, ekstremal holatlarda
yaqqol ko„rinadi. Agar dramatizm effekti bo„lmasa, uni shakllantirish zarur: yuqori
minbarda turib chiroyli gapiradigan rahbarlar juda mashhurdirlar. Ye.Manyakina
rahbar harakatlarida novatorlik bo„lishi kerak, deb hisoblaydi.
Psixolog Ye.Grishunina imijni shakllantirishda muomala psixologiyasiga
suyanadi: “doston”ning yaratilishi va shaxsiy uslub (mimika, yuz tuzilishi, poza va
kiyimlar) ishlab chiqilishi kerak. Muallif fikricha, matbuot bilan munosabatlarni
to„g„ri olib borish, matnlarning psixolingvistik tashxisini o„tkazish o„ta muhimdir.
Doston va “ko„pirtirilgan” biografiyaga keladigan bo„lsak, ko„plab
mualliflar
(G.Pochepsov,
S.Lisovskiy)
buni
zarur
deb
hisoblaydilar.
210
Qahramonlarni
dostonlar, afsonalar yaratadi. A.Kamyu yozganidek “afsonalar
ularni bizning tasavvurlarimiz tiriltirishi uchun yaratiladi”.
Yana bir qator mualliflar (V.Moiseyev, G.Pochepsov va boshqalar) imijni
shakllantirishni neyrolingvistik dastur asosida ishlab chiqishni taklif etadilar. Lekin
bu mualliflar NLDlar haqida yuzaki tasavvurga egadirlar va ular taklif etayotgan
yo„l o„zini tutish usullarini yodlab olishni eslatadi. Ushbu uslubning falsafasi
ancha chuqur va quyidagi: “Sizda muvaffaqiyat uchun barcha kuchlar mavjud”
degan universal iborada ifodalangan. O„z imkoniyatini yo„lga solmasdan, o„z
ustida ishlamasdan turib rahbar NLD uslubini qo„llashi, o„z
ortidan odamlarni
ergashtirishi mumkin va bunda u o„z harakatlari uchun javobgarlik sezmasligi
mumkin. Balki NLD aslida psixokorrektsion uslubga asoslanganligini unutmaslik
kerakdir. NLD – tibbiyotdan menejment sari yunalganda o„zgacha tus olishi
mumkin. Bu uslubning asoschilari R.Bendler va D.Grinderlar XX asrning 70-
yillarida: “Biz psixolog ham, nazariyotchi ham emasmiz.
Biz haqiqat, aslida,
qanday ekanligini bilishni o„ylamaymiz. Modellashtirishning funktsiyasi foydali
bo„lgan tasavvurni yaratishi kerak. Biz hech qanday haqiqatni taklif etmayapmiz,
faqat foydali narsa taklif qilamiz”, deb ogohlantirganlar.
Ukrainalik filolog
G.Pochepsov: “Bu strategiyada imijmeykerning ishi o„z ob‟yektini yuqori darajada
ijobiy tomonga yo„naltirishdan iborat”, – deb aytadi.
NLD uslubidan, asosan, shaxsiy “resurs”larni ochishda foydalanish kerak.
Marketing psixologiyasida “imijni boshqarish tamoyili”
tushunchasi mavjud
bo„lib, yuz yillar oldin G„arbda ishlab chiqarishdagi jamoaning psixologiyasini
boshqarish strategiyasini yaratishni boshlaganlar. Rahbarning imiji to„g„risidagi
tasavvur munosabatlardagi guruhga ularga yetib kelgan ma‟lumot asosida
yaratiladi va ongiga singadi. Ushbu “PR” tamoyilining muallifi, deb amerikalik
tadqiqotchi A.Lini hisoblash mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
