Boshqaruv hisobi

“Rohat” muzqaymoq fabrikasining yillik sotish byudjeti

Mahsulot turi	Miqdori (dona)	Narxi (p.b.)	Tushum (p.b.)
Toshkent bo‘limi	27600	-	1 143 000
1. Plombir	15000	30	450000
2. Tort-muzqaymoq	6300	90	567000
3. Mevali muz	6300	20	126000
1-Filial (Xiva sh.)	37500	-	1 564 050
1. Plombir	9400	31	291400
2. Tort-muzqaymoq	9350	94	878900
3. Mevali muz	1875	21	393750
2-Filial (Namangan sh.)	20400	-	532200
1. Plombir	10200	21	214200
2. Tort-muzqaymoq	3000	70	210000
3. Mevali muz	7200	15	108000
Jami	85500	-	3 239 250

Ushbu byudjet parametrlari shakllantirilgandan keyin quyidagi 6 va 7-jadvallar ko‘rinishidagi xomashyo va materiallar byudjeti hamda xomashyo va materiallarni xarid qilish byudjetlari tuziladi. E’tirof etish kerakki, xomashyo va materiallar byudjeti tuzilgandan keyin uning parametrlari asosida xomashyo va materiallarni xarid qilish byudjeti ko‘rsatkichlari shakllantirilgan.

5. 
   jadval
   

“Rohat” muzqaymoq fabrikasining yillik ishlab chiqarish byudjeti,

(pul birligida)

	Plombir	Tort- muzqaymoq	Mevali muz
1.Sotish hajmi
Toshkent bo‘limi	15000	6300	6300
1-filial	9400	9350	187500

2-filial	10200	3000	7200
2. Davr ohiriga zaxira
Toshkent bo‘limi	450	3230	250
1-filial	280	370	370
2-filial	310	120	220
3.Umumiy talab
-Toshkent bo‘limi	15450	6620	6550
1-filial	9680	9720	19120
2-filial	10510	3120	7420
4.Davr boshiga zaxira
Toshkent bo‘limi	900	400	240
1-filial	480	400	350
2-filial	600	260	200
5.Ishlab chiqarish hajmi
Toshkent bo‘limi	14550	6220	6310
1-filial	9200	9320	18770
2-filial	9910	2860	7220

5. 
   jadval
   

Yil davomida xomashyo va materiallarni sotib olish byudjeti, (pul birligida)

	Sut				Qaymoq				O‘rash (paket)
	Toshkent bo‘limi	1- Filial	2- Filial	Toshkent bo‘limi		1-Filial	2-Filial	Toshkent bo‘limi		1- Filial	2- Filial
Umumiy talab	1165,6	1395,9	826,5	1734,6		4653,8	2708	3330		4661	2285
Davr oxiriga zaxira	1200	1400	1000	1800		5000	2700	3400		5000	2300
Jami talab	2365	2796	1826	3535		9654	5408	6730		9661	4585
Davr boshiga zaxira	2000	1500	900	3000		6000	2000	3000		4000	2000

Baho (1birlik)	40	35	30	40	30	30	8	7	5
Xaridlar hajmi	14600	48860	27795	21400	109620	102240	29840	39627	12925

Yuqorida keltirilgan byudjetlar tuzilgandan keyin, “Rohat” muzqaymoq fabrikasi bo‘yicha quyidagi 8-jadval ko‘rinishidagi yillik umumishlab chiqarish xarajatlari byudjeti parametrlari shakllantiriladi.

5. 
   jadval
   

“Rohat” muzqaymoq fabrikasining

yillik umumishlab chiqarish xarajatlari byudjeti

Xajajatlar moddalari (turlari)	Miqdori, (p.b.)
Toshkent bo‘limi	100 584
-yordamchi materiallar	22860
-ishchilarning mehnat haqi	34290
-amortizatsiya ajratmalari	22860
-uskunalarni ta’mirlash	10287
-tijorat xarajatlari	10287
1-Filial (Xiva sh.)	137 635
-yordamchi materiallar	31281
-ishchilarning mehnat haqi	46921
-amortizatsiya ajratmalari	31281
-uskunalarni ta’mirlash	14076
-tijorat xarajatlari	14076
2-Filial (Namangan sh.)	46 824
-yordamchi materiallar	10644
-ishchilarning mehnat haqi	15960
-amortizatsiya ajratmalari	10644
-uskunalarni ta’mirlash	4789
-tijorat xarajatlari	4789

5. 
   jadval
   

Umumishlab chiqarish xarajatlarining turlariga qarab taqsimlanishi

	Plombir	Tort- muzqaymoq	Mevali muz	Jami
Toshkent bo‘limi
-ishlab chiqarish hajmi	14550	6220	2310	27080
-umumishlab chiqarish xarajatlari	54043	23103	23437
1-Filial
-ishlab chiqarish hajmi	9200	9320	18770	37290
-umumishlab chiqarish xarajatlari	33956	34399	69279
2-Filial
-ishlab chiqarish hajmi	10200	3000	7200	20400
-umumishlab chiqarish xarajatlari	23412	6885	16526

Ana shu jadvallar asosida amalga oshiriladigan hisob-kitoblarga asosan bir dona mahsulotning to‘liq tannarxi quyidagicha bo‘ladi (10- jadval):

5. 
   jadval
   

Segmentlar	Mahsulotlar turi
	Plombir (p.b.)	Tort- muzqaymoq (p.b.)	Mevali muz (p.b.)
Toshkent bo‘limi	18,0	54,0	12,0
1-Filial (Xiva sh.)	18,6	40,0	12,6
2-Filial (Namangan sh.)	12,6	42,0	9,0

Shu o‘rinda qayd etish kerakki, ishlab chiqarish faoliyati natijalari tahlilini yakunlamasdan, ya’ni vujudga kelgan chetlanishlarni tahlil qilmasdan turib rejalashtirish bilan shug‘ullanish o‘z mohiyatini

yo‘qotadi. Buning uchun faoliyatning moliyaviy natijalari to‘g‘risidagi quyidagi 11-jadval ko‘rinishidagi hisobot shakli tuziladi. Jadvalda fabrikaning foyda markazlari hududiy segmentlar tashkil qilingan, shuningdek fabrika faoliyati ham har bir mahsulot turi bo‘yicha keltirilgan.

5. 
   jadval
   

Foyda markazlarning

mahsulot turlari bo‘yicha hisobotlari shakllari, (pul biriligida)

Ko‘rsatkichlar	Jami yil boshidan			Mas’ul	Sabab
	reja bo‘yicha	haqiqatda	og‘ish
Toshkent bo‘limi	Foyda markazi direktori (FMD)			FMD
Plombir:
-sotishdan olingan tushum	450 000	500 000	50 000 (B)		Sotish hajmi va talabning ortishi
-o‘zgaruvchan xarajatlar	261 900	270 000	8 100 (N)		Xomashyo narxining oshishi
-marjinal foyda	188 100	230 000	41 900 (B)		Tushumning oshishi
Tort-muzqaymoq:
-sotishdan olingan tushum	567 000	610 000	43 000 (B)		Sotish hajmi va talabning ortishi
-o‘zgaruvchan xarajatlar	335 880	340 000	4 120 (N)		Xodimlar sonining ko‘payishi
-marjinal foyda	231 120	270 000	38 880 (B)		Tushumning oshishi
Mevali muz:
-sotishdan olingan tushum	126 000	127 000	1 000 (B)		Sotish va ishlab chiqarish hajmining ortishi
-o‘zgaruvchan xarajatlar	27 720	35 000	7 280 (N)		Xomashyo narxi va xodimlar sonining oshishi
-marjinal foyda	98 280	92 000	-7 279 (N)		Xomashyo narxi va xodimlar sonining oshishi
1-Filial	Foyda markazi direktori (1-filial FMD)			FMD
Plombir:
-sotishdan olingan tushum	291 400	350 000	58 600 (B)		Ishlab chiqarish va sotish hajmining oshishi, dam olish maskanlariga talabning oshishi
-o‘zgaruvchan xarajatlar	171 120	200 000	28 880 (N)		Ishchilar sonining oshishi, sotib olish hajmining oshishi
-marjinal foyda	120 280	150 000	29 720 (B)		Tushumning oshishi
Tort-muzqaymoq:
-sotishdan olingan	87 890	80 000	-7 890		Ahol talabining qisqarishi

tushum			(N)
-o‘zgaruvchan xarajatlar	90 000	95 000	5 000 (N)		Materiallar narxining biroz oshishi
-marjinal foyda	-2 110	-15 000	-12 890 (N)		Tushumning kamayishi, xarajatlarning ortishi
Mevali muz:
-sotishdan olingan tushum	393 750	400 000	6 250 (B)		Sotish hajmining oshishi
-o‘zgaruvchan xarajatlar	236 502	237 000	498 (N)		Ish haqining oshishi
-marjinal foyda	157 248	163 000	5 752 (B)		Tushumning ortishi, xarajatlarning biroz ortishi
2-Filial	Foyda markazi direktori (2-Filial FMD)			FMD
Plombir:
-sotishdan olingan tushum	214200	220 000	5 800 (B)		Sotish hajmining oshishi
-o‘zgaruvchan xarajatlar	128 520	120 000	-8 520 (B)		Ishchilar sonining qisqarishi
-marjinal foyda	85 680	100 000	14 320 (B)		Xarajatlarning qisqarishi, tushumning ortishi
Tort-muzqaymoq:
-sotishdan olingan tushum	210000	220 000	10 000 (B)		Reklama orqali sotish hajmining ortishi
-o‘zgaruvchan xarajatlar	126 000	130 000	4 000 (N)		Tannarxning ortishi
-marjinal foyda	84 000	90 000	6 000 (B)		Tushumning ortishi
Mevali muz:
-sotishdan olingan tushum	108000	100 000	-8 000 (N)		Talabning tushishi, qish fasli tufayli sotish hajmining kamayishi
-o‘zgaruvchan xarajatlar	64 800	69 000	4 200 (N)		Materiallar yetkazib berish xizmatining narxi oshishi
-marjinal foyda	43 200	31 000	-12 200 (N)		Tushumning keskin kamayishi, xarajatlarning ortishi
Fabrikaning tushumi	2 448 240	2 607 000	158 760 (B)	Fabrika direktori	Sotish hajmining ortishi
Fabrikaning o‘zgaruvchan xarajatlari	1 441 542	1 496 000	54 458 (N)		Xomashyo va materiallar narxi va xodimlar sonining ortishi
Fabrikaning marjinal foydasi	1 006 698	1 111 000	104 302 (B)		Tushum va xarajatlarni ortishi

11. 
    jadvalda keltirilgan segmentar hisobot bir tomondan har bir mahsulot turi bo‘yicha marjinal daromad miqdorini hisoblash imkonini beradi, ikkinchi tomondan esa shartli-o‘zgaruvchan xarajatlarning oxirgi
    

moliyaviy natijalarning shakllanishidagi o‘rnini ko‘rsatadi.Ushbu hisobot shakli har bir tarkibiy tuzilma bo‘yicha olinayotgan foyda miqdorini tahlil qilish imkonini yaratadi. Shuningdek, foydaning umumiy miqdoriga har bir mahsulot qancha hissa qo‘shayotganligini ham aniq ko‘rish mumkin.
Bu hisobot shaklining oddiyligi va ortiqcha hisob-kitoblarsiz holda tuzilganligi uchun ham barcha uchun yengil tarzda tushuniladi. Bu yerda bo‘lim va filiallarning ma’muriy-boshqaruv xarajatlari alohida-alohida tovarlar guruhi bo‘yicha taqsimlanmaydi. Chunki bunday xarajatlar hududiy segmentning umumxo‘jalik xarajatlari tarkibida hisobga olinadi hamda oxirida marjinal daromadlar miqdoridan qoplanadi.
Operatsion xarajatlar fabrikaning butun faoliyati bilan bog‘liq bo‘lsada ular faqat Toshkent bo‘limi xarajatlari tarkibida hisobga olinadi. Bunday xarajatlar tarkibiga xodimlarning xizmat safari xarajatlari, fabrikaning ma’muriy va tijorat xarajatlari va shu kabi sarflar kiradi.Bunday xarajatlar fabrikaning umumxo‘jalik xarajatlari deb hisobga olinadi. Bunday xarajatlar alohida hududiy segmentlar o‘rtasida taqsimlanmaydi, ular fabrikaning marjinal daromadi hisobidan qoplanadi.
Foyda bo‘yicha segmentar hisobotni tuzishning yana boshqa bir alternativ varianti ham bor. Unda marjinal daromad ko‘rsatkichi o‘rniga fabrika segmentlari bo‘yicha yalpi foyda ko‘rsatkichi hisoblaniladi.
U quyidagi formula orqali hisoblanadi: