Bоshlang‘ich ta’lim mеtоdikasi kafеdrasi оna tili nazariyasi va amaliyoti

Keys aprobatsiyasi (sinab ko‘rish). Muayyan vaziyatning tahlili sifati va auditoriyada uni muhokama qilishda tahsil oluvchilarni jalb etish darajasi ushbu usulni qo‘llashda alohida ahamiyat kasb etadi. So‘zsiz, o‘qituvchi qanchalik mahoratli bo‘lmasin, u o‘z yutug‘ini auditoriya bilan baham ko‘rishga majburdir. Shuning uchun, tahsil oluvchilar keys-stadini qo‘llab o‘tkaziladigan mashg‘ulotlarga tegishli ravishda tayyorlanishi juda muhimdir.

“Talabalarda adabiy til me’yorlariga rioya qilish ko‘nikmasini hosil qilish muammolari”(Xonandalar nutqi misolida).

Bizga ma'lumki universitetda talabalar, hatto o‘qituvchilar nutqida ham nutqiy kamchiliklar uchraydi. Biz quyida nofaol leksika tarkibiga kiruvchi dialektlarning kishilar nutqida noo‘rin qo‘llanilishiga alohida e'tibor bermoqchimiz. Bu kamchiliklar anchagina. Talabalardan quyidagi narsalar talab qilinadi:

1. 
   Jargonlar, sheva so‘zlarning nutqda noo‘rin qo‘llanilishini aniqlash va ularning aniq ro‘yxatini tuzib chiqish;
   
2. 
   Bu kamchiliklardan har birining sabablarini aniqlash;
   
3. 
   Ushbu kamchiliklarni to‘g‘irlashning yechimlari;
   
4. 
   Xulosa va takliflar ishlab chiqish.
   

O‘qituvchi tomonidan tayyorlangan nutqiy muammolar bo‘yicha ma'lumotlar:
Kishilar nutqida uchraydigan kamchiliklar quyidagilar:

1. 
   So‘z boyligining yetarli emasligi;
   
2. 
   Noadabiy til vositalaridan noo‘rin foydalanishi:
   

A) shevadan foydalanish;
V) argo va jargonlarni qo‘llash;
C) varvarizmlarni qo‘llash;

3. 
   Leksik birliklarni noo‘rin qo‘llash;
   
4. 
   Tilga kirib kelgan neologizmlarni noto‘g‘ri talaffuz qilish va h.k.
   

Ushbu ro‘yxat talabalar tomonidan keys taqdimotidan so‘ng yanada to‘ldiriladi.
Nutqiy kamchiliklarning yuzaga kelish sabablari:

1. 
   Maktabda va oliygohda fan o‘qituvchilarining o‘zlari ham shevada gapirishga odatlanganligi;
   
2. 
   O‘zbek tili va adabiyoti o‘qituvchilarining o‘quvchi nutqiga e'tiborsizligi;
   
3. 
   Maktabda alohida nutq madaniyati fanlarining o‘qitilmasligi;
   
4. 
   Talabaning o‘z nutqini tashqaridan kuzatmaganligi;
   
5. 
   Muhitning ta'siri. Talabalar bir-birlarining nutqiga munosabat bildirmasligi;
   
6. 
   Odobsizlik, ma'naviy saviyaning yetarli darajada emasligi;
   
7. 
   Omma, jamoa oldida erkin ma'ruzalar qilmaganligi, o‘zini olib qochish, tortinchoqlik, tanqidlarga chidamsizlik;
   
8. 
   O‘z nutqi ustida ishlamaganligi;
   
9. 
   Televizor yoki ommaviy axborot vositalarini ko‘rmasligi;
   
10. 
    Badiiy asar o‘qimaganligi;
    

Talabalar taqdimotidan so‘ng sabablar ro‘yxati yana to‘ldiriladi.
yechimlar :

1. 
   Adabiy til normalarini o‘rganish va rioya qilish;
   
2. 
   Televidenie orqali ma'naviy-ma'rifiy kanallarni ko‘proq tomosha qilish;
   
3. 
   Gazeta, jurnal o‘qib turish;
   
4. 
   Tadbir, yig‘inlarda ma'ruzalar bilan chiqish qilish, unga tayyorgarlik ko‘rish;
   
5. 
   O‘zi va va do‘stlarini badiiy asar o‘qishga chaqirish, chorlash, ularga ta'sir qilish, asar haqida bahs-munozara tashkil qilish;
   
6. 
   Olimlar, yozuvchilar, notiqlar suhbatini tinglash, eshitish, ularning nutqini tahlil qilish, o‘ziga kerakli tomonlarini taqlid asosida o‘zlashtirish;
   
7. 
   Har kuni “O‘zbek tilining izohli lug‘ati” ni bir marotaba bo‘lsada varaqlab, so‘zlar, ularning ma'nosi, qo‘llaniladigan o‘rinlari haqida ma'lumot olish;