Бошланғич таълимда интеграциявий – инновацион ёндашувлар

ekin, echki
); undoshdan keyin esa e unli tovushi e harfi 
bilan ifodalanadi (
kel,tez
). Savod o`rgatishda e unli tovushi bilan harfi o`rtasidagi bu farqni hisobga 
olib; a) avval e tovushi o`rgatiladi; b) keyin so`z va bo`g`in boshida kelib, ikki tovushni ifodalaydigan 
harf bilan tanishtiriladi; v) o`quvchilarda e harfi ikki tovushni ifidalashi haqida ko`nikma hosil 
qilingandan so`ng, 
e
– unlisi undosh tovushdan so`ng kelganda , 
e
harfi yozilishi (
kel
) tushuntiriladi. 
O`zbek adabiy tilida 24 undosh fonemalari (g, d, j) (
jurnal
), j (
joy, jiyda
), z, q, l, m, n, ng (
tong
so`zidagi oxirgi tovush),b,k, p, r, s, t, f, ch, sh,v,x,h,y ,g` bo`lib, ular 2 ta harf bilan belgilanadi: 
undosh tovush soni undosh harf sonidan ikkita ko`p. Buni savod o`rgatishda hisobga olish kerak va 
a) avval o`zbek tilidagi so`zlarda ishlatiladigan portlovchi undosh 
j
tovushini o`rgatish, talaffuzni 
tushuntirish, analitik-sintetik mashqlar yordamida ko`nikma hosil qilish; so`ngra alohida bir doira 
ajratib, o`quvchiga tanish bo`lgan 
jirafa, jurnal
kabi ayrim so`zlardagina ishlatiladigan sirg`aluvchi 
j
tovushini o`rgatish , bunda portlovchi 
j
bilan sirg`aluvchi 
j
tovushlarining talaffuzidagi farqni 
taqqoslab tushuntirgach, bu ikki tovush bitta belgi (harakat) bilan ifodalanishi ta`kidlanadi, berilgan 
bilim analitik-sintetik yordamida mustahkamlab boriladi; b) 
tong, keng
so`zlari oxiridagi – uchinchi 
jarangli undosh (sonor) tovush 
ng 
harf birikmasi bilan ifodalanadi, shuning uchun savod o`rgatishda 
oldin 
n
va 
g
jarangli undosh tovushlari, so`ng 
ng
sonor tovushi o`rgatiladi, bunda shu tovush 
qatnashgan so`zlarning talaffuziga alohida ahamiyat berish, bolalarni bu tovushni bir tovush tarzida 
(n
va g
tarzida emas) talaffuz qilish o`rgatish muhimdir. Bu tovushni to`g`ri talaffuz qilish imlo 
xatoning oldini oladi. 
Savod o`rgatishda bo`g`inlab (pozision) o`qish prinsipi qabul qilingan, shuning uchun o`qishga 
o`rgatishning birinchi kunlaridanoq o`quvchilarning bo`g`inlab o`qishni mo`ljallab o`qishga 
o`rgatiladi. Albatta, bolalarni birdan orfoepik qoidalarga mos ravishda o`qishga o`rgatib bo`lmaydi. 
Ular 
keldi, bir, biroq
so`zlaridagi 
i 
tovushini cho`ziq talaffuz qilib o`qiydilar. Bunday hollarda 
orfografik qanday yozilgan bo`lsa shunday o`qish, keyin orfoepik o`qish tavsiya etiladi. Ayrim qiyin 
hollarda o`quvchilarga tanish bo`lmagan, birinchi marta uchragan so`zni avval, haftalab o`qishga 
ruxsat etiladi, ammo haftalab o`qishdan so`ng so`z bo`g`inlab, keyin yaxlit (bo`g`inga bo`lmay) 
o`qishga o`rgatiladi. 
Savod o`rgatishda o`zbek alfavitidagi harflar to`rt variant (bosma va yozma, bosh va kichik 
harflar) ishlatilishini ham hisobga olish zarur. Birinchi sinf o`quvchilari savod o`rgatish jarayonida 
gapning birinchi so`zi va kishilarning ismi bosh harf bilan yozilishini amaliy o`zlashtiradilar. To`g`ri, 
ongli, normal tezlikda o`qish uchun nuqta, so`roq va undov belgilarining vazifasini ham bilishlari 
kerak.
Metodik masalalarni hal qilishda so`zni bo`g`inga ajratishning muhim ahamiyati bor. O`pkadan 
chiqib kelayotgan havo oqimiga berilgan bir zarb bilan aytiladigan tovushlar yoki ayrim bir tovush 
bo`g`in deyiladi. Unli tovush bo`g`in hosil qiluvchi tovushdir. Shuning uchun so`zda nechta unli 
tovush bo`lsa, bo`g`inlar soni ham shuncha bo`ladi. Bo`g`inlar ikki xil: 1) ochiq bo`g`in – bir unli 
tovushli yoki oxiri unli tovush bilan tugagan bo`g`in: 
o-i-la, ba-ho, bri-ga-da 
kabi; 2) yopiq bo`g`in 
– oxiri undosh tovush bilan tugagan bo`g`in: