Book · April 021 citations reads 54 1

Kamyob yer elementlarining qo‘llanish sohalari. Kamyob yer metallari texnikaning turli sohalarida ishlatiladi: qora va rangli metallurgiyada, shisha va keramika sanoatida, kimyoviy sanoatda, tibbiyotda, qishloq xo ‗jaligida. Shu bilan birga, juda ko ‗p boshqa sohalarda ularning birikmalari va qotishmalari ishlatiladi.
Qora va rangli metallurgiyada ular po ‗lat, chugun, rangli metallarning qotishmalariga qo ‗shiluvchi asosiy komponentlar sifatida qo ‗llaniladi. Bunda asosan ferroseriy yoki lantanoidlarni qotishmalari yengil metall yoki seriy va lantan qo‗shilgan qotishmalardan foydalaniladi hamda KYEE ning oksidlari ham ishlatiladi.
KYEE laming qo‗shilishi korroziyalanmaydigan va tez qirquvchi po
‗latlarning sifatini yaxshilashga yordam beradi. O‗tga chidamli va elektrotexnika sanoati uchun zarur bo‗lgan kremniyli po‗latga qo‗shilganda uning mexanik xossalarini yaxshilaydi; ishlov berishni osonlashtiradi, harorat rekristallanishini oshiradi. Ishlab chiqarishda 1 tonna po ‗lat olish uchun 0,9 dan 2,25 kg gacha mish–metall qo‗shiladi.
Seriy yoki mishmetall qo‗shilganda po‗latni oltingugurt va azotdan tozalab, chidamli qiladi. 0,35% mishmetall nixromga qo‗shilsa, uning 1000°C haroratdagi ishlash qobiliyati 10 marta oshadi.
Seriy guruhidagi (70–75% KYEE va 25–30% Fe) metallardan ko‗p miqdorda qo‗shib tayyorlangan temir qotishmalari chaqmoqtoshlarning kremniylarini hamda artilleriyada yonib iz qoldiruvchi tarkibi sifatida ishlatiladi. Buning uchun magniy va qalayga qo ‗shilgan mishmetall yoki mis–metall qotishmasi ishlatiladi.
Alyuminiy va magniy qotishmalariga KYEE lardan qo‗shilsa, ularning yuqori haroratda ishlashini yaxshilaydi. Mis aluminiyli va miskremniyaluminiyli qotishmaga 0,05 dan 0,35% gacha seriyli qotishmasi qo‗shilgan aralashma esa, aviadvigatellarning turli qismlarini yasash uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, magniy qotishmasining 0,5 dan 4% Zn, 0,6–0,7% Ir va 1,25–2,25% KYEE lari qo‗shib tayyorlangan qotishmalari aviatsiyada qarshilikni yenguvchi materiallar sifatida ishlatiladi.
Shisha va kulolchilik sanoatida KYEE lar eng ko‗p ishlatiladi.
Shisha tayyorlashda qo‗shilgan lantanoidlar ularning ultrabinafsha va infraqizil nurlarni yaxshi yutishini oshiradi. 2—4% Ce₂O₃ qo ‗shib tayyorlangan shishalardan payvand qilishadi va shishalarni eritishda foydalaniladigan ko‗zoynaklarda ishlatiladi. Atom texnikasida radioaktiv nurlanishga qarshi seriy qo‗shilgan shishalar ishlatiladi. Ayrim lantanoidlarning oksidlari, masalan La₂O₃ dan qo ‗shib tayyorlangan shishalar fotoapparat va periskoplarda, Nd₂O₅ qo ‗shib tayyorlangan shishalar esa fotometrlarda, nikola prizmasi va boshqa priborlar uchun ishlatiladi.
KYEE larning oksidlaridan shishalarni nursizlantirish va ularni bo‗yashda foydalaniladi. Masalan, CeO₂ ozgina miqdori shishani nursizlantiradi. 1% qo‗shilgan seriy shishaga sariq rang, ko‗prog‗i esa jigarrang beradi. Neodim oksidi tiniq qizil rang, praziodim oksidi yashil rang, neodim va praziodim oksidlarining aralashmasi havo rang beradi.
Lantanoid oksidlari optika sanoatida shishalarni silliqlashda ishlatiladigan abraziv sifatida qo‗llaniladi. Bu maqsad uchun turli kattalikdagi seriy oksidi («poliriy» deyiladi) poroshok kukunlari eng yaxshi silliqlovchi material hisoblanadi. Kulolchilik sanoatida KYEE farforlarni bo‗yashda, glazur bo‗yoqlarida, emal hamda ularning tiniqligini o‗zgartishda qo‗llaniladi.