Болалар ва усмирлар физиологияси ва гигиенаси

3.1. Нерв тизимининг умумий тузилиши
■
5
3—1 раем. Одам нерв тизимининг тузилиши
1
— б о ш мия;
2 - о р ^ а мия;
3 — п е р и ф е р и к н ер в толалари.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

М а р к а з и й н е р в т и з и м и д а н и ж р о ч и а ъ з о — э ф ф е к т о р г а ч а
им пулсларни у затувч и н ер в то л ал ар и — э ф ф е р е н т н ер в то л алар и
ёк и м ар каз дан хочувчи н е р в то л ал ар и деб н о м лан ади. А х б о р о тн и
м ахсус сезу вч ан м ослам алардан — р е ц еп то р л ар д ан м а р к а зи й н е р в
т и з и м и г а ч а о л и б б о р у в ч и т о л а л а р — м а р к а з г а и н т и л у в ч и ё к и
а ф ф е р е н т н ерв толалари д еб н ом лан ад и . Н е р в л а р н и н г куп и ар ал аш
типдаги нервлардир. У ларн и н г та р к и б и д а хам м а р к а зд а н зоч увч и , 
Хам м а р к а зг а и н ти л ув чи т о л а л а р м авж у д . Н е р в т и з и м и н и ту р л и
б у л и м л а р г а а ж р а т и ш ш а р т л и н а р с а д и р , ч у н к и н е р в т и з и м и
м о р ф о л о г и к ж и х а т д а н б и р б у т у н т у з и л м а б у л и б , ф у н к ц и о н а л
ж и х атд ан хам ай ри лм ас я го н а ти зи м д и р .
Н ерв ти зи м и барча х ай в о н л ар д а ва одамда м о р ф о — ф у н к ц и о н ал
б и р л и к — н ей р о н хам да ёр д ам ч и глия х у ж а й р а л а р и д ан тузи л ган . 
Н ейрон ва глия хуж ай р алар и н и н г й и ган д и си н ерв тух и м аси н и таш ки л
Хилади.
Нейронлар тузилиш и ва функцияси
Н е й р о н — н ер в ти зи м и н и н г тузи л и ш ва ф у н к ц и о н а л бирли гиди р. 
Т урли ахб ор от уч хил н е й р о н л а р б у й и ч а у тк ази л ад и ва узати л ад и . 
Б и ри н ч и типдаги н ей р о н л а р — сезу вч и ёк и а ф ф е р е н т н ей р о н л ар . 
У лар ахб оротн и сезувч и н е р в уч лар и д ан ёк и м ахсус ту зи л м ал ар д ан
— рец еп то р л ар д ан бош ва о р х а м и ял ард аги н ер в м а р к а зл а р и г а олиб 
боради. Н ерв м а р к азл ар и д а ол и н ган м аъ лум отн и н г х ай та иш лови
ам ал га ош и ри лади . А х б о р о тн и н г х а й та и ш л о в и д а и к к и н ч и гурух 
н ей р о н л ар и — орали х н е й р о н л а р и ш ти р о к этади. Бу н ей р о н л а р бош
ва о р х а мия кан ал и д аги к и р и т м а н е й р о н л а р д и р . М а р к а зи й н ер в
ти зи м и д ан кей и н ахб орот тан ад аги б арч а а ъ зо л а р ва ту х и м ал ар га 
учин чи гурух н^йрим лар — м о то н ей р о н лар орхали ю борилади .
Н е й р о н л ар н и н г асоси й ф у н к ц и я с и кодланган ах б о р о тн и таш увчи
н ерв импулсларини тахлил хилиш дир. Н ей ро н л арн и н г ш акли турли ча
— ю лдузсим он, уч бурч аксим он, д укси м он ва х- к. булиш и мумкин. 
Ш у б и л ан б и р га, н е й р о н л а р н и н г ту зи л и ш и о р г а н и зм д а г и б а р ч а
Х уж айраларнинг тузилиш ига ухш аш . Н ей рон д а м ем брана, ядро, турли 
о р ган ои д л арн и кури ш м ум кин (3 — 2 раем). Н ей р о н л ар учун ж у д а 
куп
михдорда уси м таларни н г булиш и ва цитоплазм а тарки б и да махсус 
Хосилалар ти гр о и д модда ва н ей р о ф и б р и л л а л ар н и н г булиш и хосдир. 
Т и грои д м одданинг та р к и б и га РН К ки рад и ва у н и н г м ихдори (яш аш
ш а р о и т и х у л а й б у л га н д а ) в о я г а е т г у н г а х а д а р о р т и б б о р а д и . 
К е й и н ч а л и к у н и н г м и х д о р и б и р хил "дараж ада са х л а н и б ту рад и . 
С т р е с с х о л а т л а р д а т и г р о и д м о д д а н и н г м и х д о р и к а м а я д и .
Н е й р о ф и б р и л л а л а р узун о х е и л м о л ек у л ал ар и булиб, ул ар и ш чи 
н е й р о н н и н г тан аси д а ва у си м тал ар и д а мавж уд. >^ар бир н ей р о н н и н г
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 — нейрон танаси;
2 — ядро;
3 — Ранве буринлари;
4 — аксон; учлари;
5 — аксон толаси;
6 — миелин 
ko
6
h f h
;
7 — аксон коллатераллари.