Болалар ва ўсимларнинг мускуллар фаолиятларининг физиологик хусусиятлари

генли
комплекслар
, яъни 
полигенли
механизмлар
билан 
назорат қилинади. Ўз 
навбатида, генли 
комплексларнинг 
фаоллиги 
сабабли 
белгиларни 
пептидлар
хусусиятларида ва тузилишларида ирсий ахборотларни узатувчи ва амалга 
оширувчи 
гормонлар
билан уйғунлаштирилади. Организмни ўсиш ва 
ривожланиши жараёнларида барча аъзолар ва тўқималарда метаболик 
фаолликни бошқарувчи гормонлар генлар фаоллигини ички ва ташқи 
муҳит омилларини организмга таъсири билан боғлиқ ҳолда 
коорекциясини бажаради. Шунинг учун, белгиларнинг намоён бўлиш ва 
кўриниш даражасига таъсир қилувчи сабаблар орасида фенотипда намоён 
бўлувчи, кўпчилик тезлашувчи, уйғунлаштирувчи қобилиятлар ва 
чидамлилик белгилар ривожланишини тезлаштирувчи ёки генлар 
экспрессиясини тормозловчи генотипик, онтоирсий ва ташқи муҳит 
омиллари йиғиндисига эътибор бериш зарур. Агарда интим ҳолдаги 
полигенли жараёнлар кечаётган генотипик муҳитга ташқаридан таъсир 
кўрсатиш мумкин эмас, онтоирсий муҳит, бу оиладаги яшаш шароити, 
ижтимоий маданий таъсирлар, рационал озиқланиш, ҳажм, характер ва 
руҳий ҳаракатли фаолликнинг онгли аҳамиятлилиги индивиднинг иш 
бажариш мойиллигига мос ҳолда унинг қобилиятининг тўла қимматли 
очилишини мақбуллаштириш имконини беради. Индивидуал ривожланиш 
босқичларига боғлиқ ҳолда айрим аъзо ва тўқималарнинг хужайраларида 
фаолият кўрсатувчи генли комплексларнинг аниқ навбатлашгани 
аниқланган. Айрим белгиларнинг шаклланиши назорат қилувчи ҳар бир 
полигенли тизим вақти-вақти билан ўзларининг 
протеин
синтезловчи 
фаоллигини тезлаштиради, секинлаштиради ёки умуман тўхтайди. 
Ривожланишни ҳар бир «синувчи» лаҳзаси янги, анча такомиллашган, 
тузилиши элементларини ўзаро боғликлик даражаси, асаб-мушак 
аппаратининг энергетик жараёнлари ва функциялари, ҳаракатни 
уйғунлаштирувчи марказий тизимни қайта ташкил бўлиши, онтогенезнинг 
олдинги фазаларига нисбатан жисмоний иш бажариш қобилиятини 
ошишини таъминловчи ҳаракат тизими сингари бошқа тизимларнинг ҳам 
мослашиш қобилияти ортади. Бундай қисқа муддатли ўтувчи босқичларда 
ирсий механизмлар организмни ташқи маълум қитиқланувчиларга 
реакциясини танлаб чегаралайди ва пасайтиради, ёки индивиднинг руҳий 
ҳаракатли ривожланиши учун энг аҳамиятларини сақлаб колиш ёки 
таъсирларни қабул килинишини оширади. 
Навбатдаги анча давомли қўзғалувчанлик даврлар давомида, қайсики 
айрим генли комплекслар ўзларининг реакция нормасининг вақтинчалик 
ўзгартиради, нейрогормоналли ва метаболик модуляторларга уларнинг 

---

фаоллиги жуда «сезувчан» бўлиб қолади, маълум жисмоний 
йўналишларнинг юкламаларига организмнинг мойиллиги ортади. Махсус 
тайёрланишларнинг самарадарлиги ортади, специфик гормонал ва 
мушаклар мослашишларининг морфофункционал «излар»и шаклланади, 
организм тезлашувчи кучлилик юкламаларга нисбатан чидамлиликни 
намоён бўлишга анча мураккаб координацияларининг ўзлаштиришига 
қобилиятини спорт фаолиятининг специфик стресс омилларининг 
турғунлигига эришади. 
Ҳар бир ҳаракат сифатларининг ривожланишда