Болалар ва ўсимларнинг мускуллар фаолиятларининг физиологик хусусиятлари

II БОБ. БОЛАЛАР ВА ЎСМИРЛАРДА ҲАРАКАТ СИФАТЛАРИНИ 
РИВОЖЛАНТИРУВЧИ ВА ЎЗГАРТИРУВЧИ ИРСИЙ ВА МУҲИТИЙ 
ОМИЛЛАР 
 
Режа. 
1. Ген ва фен ҳақида умумий тушунча; 
2. Генотип ва фенотип ҳақида умумий тушунча; 
3. Адаптив ўзгарувчанлик; 
4. Критик ва сезувчанлик даври; 
5. Мушаклар гипертрофияси ҳақида умумий тушунча; 
6. Ҳаракат сифатларнинг фенотипик ўзгарувчанлиги; 
7. Ўзгарувчанликнинг ирсий сабаблари; 
8. Тезлик сифатлари; 
9. Кучлилик сифатлари; 
10. Уйғунлантирувчи қобилият. 
 
2/1. Наслдан-наслга берувчи генотипик омиллар 
ҳақида умумий тушунча. 
 
Одам организмидаги ҳар қандай физиологик функциялар ва ҳар бир 
жараён келиб чиқиши жиҳатидан ирсий ҳисобланади – 
улар ирсий 
тизимда генлар йиғиндиси
– 
генотипда
дастурланган
. Ҳаракат 
функцияларининг ривожланиши ва ҳар бир индивиднинг сифати ҳам 
ирсий дастурга мос ҳолда бажарилади ва улар доимий тарзда генлар 
йиғиндиси билан амалга оширилади.
Генлар сифатий ва миқдорий кўрсаткичларни – 
фенлар
назорат 
қилади. Фенлар тузулмаларни индивидуал белгиларини, метаболизм, 
ҳужайралар, тўқималар, аъзолар, айрим тизимлар ва яхлит организмни 
функцияларини характерлайди. Демак, ҳаракат аппаратининг моторикаси, 
сифатий хусусиятлари ва кучнинг ривожланишининг миқдорий 
параметрлари, тезлиги, чидамлилиги ва ҳаракатлар координациясининг 
шаклланиши ирсий жиҳатдан асосланган. 
Айрим ҳаракат сифатларига таълуқли бўлган белгиларнинг 
ўзгарувчанлиги турли таъсирларга генларнинг мос келувчи ички ва ташқи 
муҳитнинг динамик шароити ҳамда жисмоний юкламаларни биргаликдаги 
реакциясига боғлиқ. 
Жисмоний сифатларнинг айрим белгиларнинг индивидуал 
фенотипик 
ўзгарувчанлик чегараси
ва ҳаракат имкониятларининг намоён бўлиш 
чегарасини тўлиғича генотип назорат қилади. Генотип авлоддан авлодга 
ўтган генлар йиғиндисидир. Ҳаракат функциялари уларнинг табиий 
мушаклар фаолияти жараёнининг сифатий ва миқдорий белгиларининг ва 
спортни тайёрланишлар таъсири остида кузатиладиган