Болалар ва ўсимларнинг мускуллар фаолиятларининг физиологик хусусиятлари

 
2/2. Ҳаракат сифатларининг фенотипик ўзгарувчанлигини 
ирсий сабабларини баҳолаш. 

---

 
Ҳар қандай миқдорий белгиларнинг ирсий жиҳатдан таъминланиш 
даражаси, кучни аниқловчи тезликни, ҳаракатларни уйғунлашганлиги ёки 
мезоний ҳаракат тестларини бажариш пайтидаги чидамлийликлар ирсият 
«H» ёки «
h
2» индекслари (
Heredity
– инглиз. 
ирсийлик
) ёрдамида 
баҳоланади.
«
Н
»- 
индекси
белгиларнинг фенотипик хилма-хиллиги ирсий 
омиллар улушини ўлчамига мос келади ва популяциядаги генотипик 
аломатларни ўртача ўлчамидаги пастки чегарасини характерлайди. Турли 
популяцияларда меёрича ётган ҳаракат белгиларининг кузатилиши 
частоталари ва ифодаланиши популяциядаги генотипик фарқлари сабабли 
(масалан, турли мамлакатлар ва қитъаларнинг аҳолиси) ёки одамлар 
организмига ташқи муҳитнинг экологик иқлимий, географик, геофизик 
омиллари жиддий таъсири натижасида ўзгариб туради. 
Ирсийликни квадратли индекси (h2) оилавий жуфтликларнинг «ота-
она-бола» каби бир хилдаги ёки биринчининг турли комбинацияларида 
(масалан «она-ўғил», «она-қиз», «ота-ўғил» ва бошқа)белгиларни 
коррелятив коэфицентига мос келади. Бу индекс болалар ота-оналарнинг 
ҳаракатларидаги билимдонликни, ўхшашликни намоён бўлиш даражасини, 
ҳаракатланиш сифатларини ва белгиларини оилавий ирсийланиши билан 
боғликлигини кўрсатади. Айрим белгиларнинг ўхшашлик даражаси 
қанчалиик юқори бўлса, оила аъзоларида ушбу белгиларни ифодаланиш 
даражаси шунча юқори бўлади. Ҳаракатланиш билимдонлиги белгиларини 
оилавий ирсийлик даражаси болаларни махсус ҳаракатларни ўрганишга ва 
спорт машқларни бажаришга мойиллигини юқори даражада олдиндан 
аниқловчи баҳо ҳисобланади. 
Ҳаракатланиш билимдонлиги белгиларини наслдан-наслга ўтувчанлик 
кўрсаткичлари қанчалик юқори бўлса, ихтисослаштирилган машқларни 
бажариш шароитида индивид ўзининг ҳаракат қобилияти потенциалини 
амалга ошириш устунлиги шунча юқори бўлади. Ёш спортчи ўртача 
ирсийлик кўрсаткичлар билан худди шундай шароитда ёки ҳаттоки 
кучлантирилган машқлар бажарилганидан кейин ҳам ўзининг генотипик 
жиҳатдан чегараланган имкониятларини компенсация қилаолмайди ва 
спортнинг буюк натижаларига эриша олмайди, лекин фаолиятнинг бошқа 
жабҳаларида буюк қобилиятга эга эканлигини намоён қилиши мумкин.