Болалар ва ўсимларнинг мускуллар фаолиятларининг физиологик хусусиятлари

2/3. Тезлик сифатлари. 
Спорт машқларини бажаришда ҳаракатларнинг тезлигини нисбатан 
унча боғлиқ бўлмаган компонентлар билан баҳолаш мумкин. Сенсорли 
сигналга ҳаракатлар тезлиги, вақтлар бўйича такрорланувчи ва якка 
ҳаракатларнинг тезлиги билан таъмин этилади. Уларнинг бошқариш ва 

---

ҳаракатларни амалга ошириш механизмлари координацияланган руҳий 
ҳаракатлар таъсирини параметрларидан бири бўлиб хизмат қилади, бошқа 
омили тузулмаларидан фарқ қилади.
Тезлик компонентларнинг ўзгарувчанлик чегараси ва ирсий жиҳатдан 
таъмин этилганлиги ҳам бир хал эмас. Ҳаракат тезлиги бошқа 
ҳаракатланиш сифатларига нисбатан индивиднинг ирсий дастурига боғлиқ 
ва махсус машғулотлар тузилиш, метаболик ва функционал, айнан ушбу 
сифат учун ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлган белгиларни ва 
хусусиятларни йўқ бўлиши ёки чегараланганлиги компенсация қила 
олмайди. Худди шундай ҳаракатлар частотаси ва тезликни реактивликни 
чегараловчи юқори ирсиятлик белгилари бўлиб, марказий асаб тизимининг 
нейродинамик хусусиятлари қуйидаги параметрлардан иборат бош мия 
пўстлоғининг сенсомоторлик марказларининг биоэлектрик фаоллиги 
параметрлари; ҳукмронлик қилувчи альфа ритмлар параметрлари; 
пўстлоқни сенсорли зоналари чақирган потенциал параметрлари, сенсор 
апаратининг танловчи сезувчанлиги. Мия ярим шарларининг бирида 
сенсомоторлик 
функцияларни 
ҳукмронлик 
даражаси, 
скелет 
мушакларининг таркиби, ферментатив тавсифи ва мушаклар анаэробли 
метаболизмининг максимал қуввати ҳисобланади. 
Одатда ҳаракат аппаратининг юқори даражада наслдан-наслга ўтувчи 
белгиларнинг молекуляр оғирлиги жуда катта. Шунинг учун зарур бўлган 
комплекс белгиларга эга бўлган ҳаракат билимдон индивидлар
тезлашувчи кучлилик юкламаларига ҳаракат апаратларига анча самарали 
мослашиши мумкин ва олий даражадаги мусобақаларда конкуренцияга 
чидаш беради. 
Агар ҳаракатнинг ирсий потенциали чегараланган бўлса, шуни кутиш 
мумкинки тезлашувчи сифатларни кўп йиллар мобайнида машқлар қилиш 
жараёнида спорт натижаларининг индивидуал ўсиши ва анаэробли 
қобилиятлар ушбу спорт туридаги спорт малакаси шкаласи бўйича 
фақатгина қандайдир маълум даражага эришилади. 6-жадвалда эгизаклар 
ва турли популяцияга таълуқли оилаларни тестлаш йўли билан 
ҳаракатнинг тезлашувчи сифатларини авлоддан-авлодга ўтиш бўйича 
текширишларнинг айрим характерли кўрсаткичлари берилган. Жинсини, 
ёши ва айрим турдаги ҳаракатларнинг тузилишларини ҳисобга олгин ҳолда 
тезликни генотипик тавсифларини қиёсий таҳлили ушбу харакат 
сифатларини ўзгаришида генотипнинг роли ҳақида қўйидаги хулосани 
қилиш имконини беради. 
6-жадвал