Болалар ва ўсимларнинг мускуллар фаолиятларининг физиологик хусусиятлари

2/4. Кучлилик сифатлари. 
 
Турли мушак гуруҳларининг статик ва динамик кучларини 
мосланишуви ўзгарувчанлиги, кучли тайёрланишлар шароитида генли 
комплексларнинг реактивлигига бир хилда боғлиқ бўлмайди. Кучнинг 
ортиши, мушаклар массасининг ҳажми, тузилиш типологияси, 
қисқартирувчанлик қобилияти, мушаклар кучининг таранглиги, 
метаболик потенциали ва бошқарилиш механизмларининг нейрогенли 
такомиллашиши ҳамда мушаклар кучланишининг координацияси каби 
хусусиятларга боғлиқ. 
Қисқарувчан комплекслар ва мушаклар ҳужаёраларига кучли 
юкламаларнинг таъсир кўрсатиш жараёнида ирсий жиҳатдан белгиланган 
пептидлар синтезининг тезлашишини амалга ошади. Бош индуктори бўлиб 
ривожланувчи организмни гормоналли статусининг ўзгариши билан 
боғлиқ ҳолда концентрацияси ирсий жиҳатдан назорат қилувчи жинсий ва 
ўсиш гармонлари ҳисобланади. Ирсий аппаратнинг реактивлиги, кучли 
тайёрланишлар 
пайтида 
мушаклар 
кучланиш 
жараёнини 
концентрациясини таъмин этувчи ва организмни тез сафарбарлигини 
бажарувчи нейрогормонал тизим таъсирланувчанлиги билан бевосита 
боғлиқ. 
Организмни етилиш даражасига қараб онтогенезда бундай реактивлик 
қонуний ҳолда ўзгаради, қайсики ирсий назорат вақти-вақти билан 
стимулланувчи кучлилик сифатларининг ўсишига узининг таъсирини 
камайтириши ҳам, қучайтириши мумкин. Ирсийланиш индекси қанчалик 
юқори бўлса, морфофункционал белгиларни ривожланишига ва кучлилик 
сифатларини ўсишига нисбатан кучлилик юкламаларги организмни 
реактивлик таъсирига ирсий назоратнинг молекуляр оғирлиги шунча катта 
бўлади. Бошқача қилиб айтганда статик ва динамик кучларининг темпи ва 
аплитудасини ортиши индивидуал генотипга боғлиқ бўлади. Шунга қараб, 

---

ривожланишнинг турли босқичларида уларнинг ўзгарувчанлиги кўпайиши 
ҳам, камайиши ҳам мумкин. 
Вояга етганларда ирсийланиш индекси кучнинг энг юқори даражасига 
етишида генотипини улушини ҳарактерлайди. Масалан, вертикал 
сакрашдан портловчи кучнинг индивидуал даражасига эришишда 80% га 
яқини ирсий мойилликга боғлиқ бўлса, қолган 20% бу сифатларга 
тайёрланишга боғлиқ бўлади. Шундай қилиб, ирсий жиҳатдан паст кучга 
эга бўлган индивидларда портловчи кучнинг ўзгарувчанлигини ёки унинг 
ортишини ҳеч қандай кучлантирилган тайёрланишлар билан тўлдириб 
бўлмайди. Мактаб ёшидаги болаларда портловчи кучнинг ривожлантириш 
самарасини 60-70% га яқини кучлантирувчи тайёрланишлар стимулига 
организмни юқори даражада таъсирланувчанлиги билан таъмин этилса, 
кучларнинг ирсийланиш кўрсаткичлари далолат берганидек генотипининг 
улуши 40-30%ни ташкил этади (7-жадвал). 
7-жадвал.