Болалар ва ўсимларнинг мускуллар фаолиятларининг физиологик хусусиятлари

иррадиация 
фазаси
– ўрганилаётган ҳаракат билан биринчи танишишдаёқ бошланади, 
яъни уни бажариш йўллари ёки усуллари ҳақидаги тушунчалар билан 
бошланади (афферентли ўзлаштириш) ва машқларни умумий тарзда 
бажариш мумкинлиги ҳақидаги маҳорат билан тамом бўлади (ҳаракат 
натижаларини дастури ва акцепторларини шаклланишини бошланиши). 
Ана шуларни ҳисобга олган ҳолда машқларни бажариш учун қилинган 
биринчи уриниш болага асосий ҳаракат тузилмаларини бажариш учун 
ёрдам сифатида ҳаракат чегаралари доирасида минимал талаблар 
қўйилади. Одатда бир неча такрорланишлардан кейингина болаларда 
ҳаракатларни бажариш маҳорати етарлича бўлганидан кейин, навбатдаги 
такомиллаштириш жараёнларида барча ҳаракат компонентларини тўғри ва 
аниқ бажариш зарурати туғилади. 
Иккинчи босқичда – 
концентрация (жамланиш) фазаси
, яъни 
ҳаракат кўникмаларини шаклланишини физиологик механизми, мавжуд 
бўлган ҳаракатланиш ҳатти-ҳаракатларининг марказий дастурига 
аниқликлар киритиш билан характерланади, яъни ҳаракатнинг биринчи 
фазасигача 
қамраб 
олинган 
«бегона» 
мушакларнинг 
ортиқча 
кучланишларини ва эркинлик даражаларини йўқотиш билан бирга кечади. 
Бу аниқлик киритишлар бош мия ярим шарларининг пўстлоғида зарур 
бўлган асаб жараёнларини жамланган пайтдагина юз беради. Ушбу 
босқичнинг хусусияти шундан иборатки, кўпчилик ҳолатларда аниқлик 
киритиш жараёни тўлқинсимон тарқалиш тарзида юз беради. 
Ҳаракат кўникмаларини шаклланишининг учинчи фазаси – 
стабилашиш фазаси
– бу фаза шуниси билан характерлики, ҳаракатларни 
бажарилишига 
такомиллаштириш 
фақатгина 
унинг 
боғловчилик 
моментларинигина назорати билан амалга ошириладиган ҳаракатнинг 
енгил ва аниқ бажарилишини максимал даражадаги координациясини 
кўриниши билан бирга кечади. Бу фазанинг асосий вазифаси - турли туман 
шу жумладан мураккаблаштирилган шароитларда ҳам катта миқдордаги 
такрорланишлар ҳисобига эришиладиган мустаҳкам ва пластик 
кўникмаларни шакллантиришдан иборатдир. Ахборотлар ҳақидаги қайтар 
боғланишларнинг роли уларни коррекциялаш томонига ўзгаради. Бунинг 
учун эса ўқитиш ва ўргатишнинг турли туман техник воситаларидн 
фойдаланиш зарур бўлади. 
Ҳаракат фаолиятларнинг тўлиқ (тўла қонли) шаклланишини тамом 
бўлиши анча кейин амалга ошади. Навбатдаги йиллар (13-14 ёшгача) 
ҳаракат 
функцияларини 
фаол 
такомиллаштириш 
даври 
юқори 
даражадалигини 
таъминловчи 
координацияловчи 
механизмларини 
мустаҳкамлаш даври бошланади. Шуни қайд қилиш керакки, фақатгина 

---

18-20 ёшга келиб ҳаракат функцияларини ривожланишини тўлиқ 
якунланиши юз беради. Мақсадли йўналишда спорт машқлари бажарилса 
бу жараёнлар жуда тез ўтади.