Болалар ёшида учрайдиган тиш каттик

3.11. Yallig`langan pulpani og`riqsizlantirib chuqur amputatsiya qilish 
usuli 
Bunday usulda davolash tadbirlari yallig`langan tish pulpasining toj qismini 
to`liq va ildiz pulpasini qisman kesib olib tashlashdan iborat. 
Chuqur amputatsiya usuli, to`liq shakllanmagan tishlarda yallig`lanish 
jarayoni surunkali kechishi natijasida, faqat toj pulpasimas, qisman ildiz pulpasi 
ham jarohatlanganda qo`llanadi. 
Davolashning bu usuli shakllanmagan bir ildizli doimiy tishlarda kechadigan 
surunkali gangrenoz pulpitda va travmatik pulpitda (travmadan keyin 48 soatdan 
ko`proqq vaqt o`tgan bo`lmasa) qo`llanilganda ijobiy natijalar beradi. 
Surunkali kechadigan gangrenoz pulpitda shikoyat bo`lmaydi. Lekin bor 
yordamida ildiz pulpasi charxlanganda kuchli og`riq seziladi. Shuning uchun 
kariyes kovagini charxlash va amputatsiya muolajasidan oldin tish yaxshilab 
og`riqsizlantiriladi. Chuqur amputatsiya usulini amalga oshirishda uskunalarni 
to`g`ri tanlab, ustalik bilan ishlata bilish muhim ahamiyatga egadir. Chunonchi, 
uskunalar to`g`ri va ustalik bilan ishlatilsa, 3- raqamli yoki 5-raqamli sharsimon 
bor ildiz kanaliga 3-5 mm chuqurlikda kirib, 1/3 qism ildiz pulpasini amputatsiya 
qilishga imkon beradi. (9-rasm a,b). Amputatsiyadan so`ng qon oqishi to`xtatilib, 
ildiz pulpasining qolgan qismi yangi tayyorlangan pasta kanalining kirish qismiga 
gladilka yordamida qo`yiladi. 

---

47 
9-Rasm. 
Surunkali 
gangrenoz 
pulpitda chuqur amputatsiya usuli. 
a-muolajagacha: 1-yallig`langan 
pulpa; 
2-o`lik 
pulpa; 
b-chuqur 
amputatsiya 
muolajasi; 
v-
davolangandan so`ng: 1-dentin qatlam; 
2- formalinli pasta; 3-doimiy plomba; 
g-ijobiy 
natija; 
d-ildiz 
cho`qqisi 
shakllangan: 1-dentin qatlam; 2-ildiz 
cho`qqisi atrofida suyak to`qimasining 
siyraklashuvi; 
3-tirik 
pulpa; 
4-
mumiyolashgan 
pulpa; 
5-foralinli 
pasta; 6-plomba; ye-salbiy natija: 1-
surunkali periodont yallig`lanishi; 2-
shakllanmagan ildiz; 3-o`lik pulpa. 
Keyin ildiz ignasi uchiga paxtadan turunda yasab, shu turunda orqali pasta 
oxistalik bilan jarohatlangan ildiz pulpasi yuzasiga yopiladi. Ildiz kanali plomba 
qilinayotganda kuchli bosim hosil qilmaslik kerak. Pasta ustidan steril tampon 
qo`yilib, tish kovagi 5-b kunga vaqtinchalik berkitiladi (suvli dentin pasta 
yordamida). Shu vaqt mobaynida tish og`rib bezovta kilmasa, vaqtinchalik plomba, 
paxta tampon olib tashlanib, tish kovagiga himoya qatlami (fosfat sementdan) 
surtilib, ustidan doimiy plomba (silidont sementidan) qo`yiladi. 
Chuqur amputatsiyada davolovchi malxam pastasini tanlashda uning 
mikroblarga, yallig`lanishga qarshi ta’siri va singish xususiyatlarini hisobga olish 
shartdir. Chunonchi, kaltsin va kalmetsin pastalarining tarkibiga kiruvchi kaltsiy 
gidrooksidi bir qadar mikroblarga qarshi va yallig`lanish jarayoniga birmuncha 
ijobiy ta’sir etish xususiyatiga egadir. Ammo bu ta’sir chegaralangan bo`lib, 
pulpaning chuqur qatlamlariga singib kira olmaydi. Shuni nazarda tutib, 
yallig`lanish jarayoni o`tkirlashib qaytalanganda chuqur va har tomonlama ta’sir 
kuchiga ega bo`lgan boshqa dori-darmonlardan foydalanish lozim. Mabodo ildiz 
pulpasining qolgan qismida qaytalanish jarayoni aniqlansa, amputatsiya qilingan 
pulpa jarohatiga ta’siri keng bo`lgan antibiotiklar (neomitsin, eritromitsin, 
streptomitsin va boshq.), fermentlar (tripsin, ximotripsin, ximopsin) aralashmasi 
(gidrokortizon va boshqa glyuakokortikoid gormonlar emulsiyasida tayyorlangan) 
kor qiladi. 1-2 kunga qo`yilgan bu malxamlar yallig`lanish jarayonini 
tinchlantiradi. Shikoyat bo`lmagan taqdirda ildiz kanalining bo`sh qismi formalin 
saqlovchi pastalar yordamida ohista to`ldiriladi. Bu xil pastani quyidagicha 
tayyorlash mumkin. Bir tomchi 10% li formalin eritmasiga bir tomchi glitserin, bir 
dona timol kristali va pasta holiga kelguncha rux oksidi kukuni qo`shiladi. Hosil 
qilingan bu pasta tishni bo`yamaydi, pulpaning chuqur qavatlariga singib kirib, 
yaxshi dezinfeksiya (mikroblarni o`ldiradi) qiladi. Bu esa pulpa chirishining oldini 
oladi va qoldirilgan pulpa xayotini, fiziologik xususiyati bo`lgan dentin hosil qilish 
jarayonini davom ettirishni ta’minlaydi. Buning natijasida ildiz to`liq shakllanadi. 

---

48 
Shunga karamasdan o`tkazilgan muolaja natijasini rentgen tasviridan 
foydalanib, boshida har 3-6 oy mobaynida, keyinchalik yiliga bir marta tekshirib 
turish lozim. Ba’zi bir hollarda dentin hosil bo`lish jarayoni buzilishi natijasida 
ildizning o`rta qismida bushliq hosil bo`lishi, periodont tirqishining kengayishi, 
ildie atrofidagi suyak to`qimasida osteoporoz jarayonlari kuzatilishi mumkin. 
Bunday o`zgarishlar kuzatilganda to`liq ekstirpatsiya usulidan foydalanib, tish 
qayta davolanadi. Rentgen suratida yuqorida qayd etilgan o`zgarishlar va klinik 
belgilar bo`lmasa, kasal tish boshqatdan davolanmaydi. 
Ildizlari shakllanmagan sut va doimiy katta oziq tishlarda kechadigan 
surunkali gangrenoz yoki boshqa tur pulpitlarda yallig`lanish belgilari tish atrofi 
to`qimalariga ham tarqalgan bo`lsa, u holda chuqur amputatsiya muolajasi 
o`tkazilgandan keyin yallig`lanish jarayonini tinchlantiruvchi davo tadbirlari 
o`tkazilib, davolash rezorsin-formalin usuli qo`llanilib tugatiladi. Bunda ildizning 
pulpadan holi qilingan qismi rezorsin-formalinli pasta bilan to`ldirilib, ustidan 
fosfat sementli qavat qo`yiladi va doimiy plomba bilan tish kovagi berkitiladi.