Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
334 
uzatish yo’lidagi psixologik g’ov yoki to’siq xisoblanadi” deb xisoblaydi. Bu g’ovni 
qanday psixologik nuqtai nazardan ekanligini yoritib berilmagan. Muammo: o’quvchilar 
bilan muloqot usulubini tanlash prinsipini tanqid etish extimoli va zaruriyati. Xozirgi 
kunda o’qituvchilarga har bir o’quvchi xech takrorlanmas individual xususiyatga va 
ruxiy rivojlanishni o’z tarixiga ega ekanligi takrorlashni zarurat yo’q. Har bir o’quvchi 
uni tushunishlariga va to’laqonli muloqotda bo’lishlikka muxtoj. Masalan, mexrga, 
yaxshi baxolanishga, shaxsini xurmat qilishiga zor. 
O’qitish jarayoninig obekti darsda va darsdan tashqarida paydo bo’ladigan barcha 
munosabatlar bo’lsa, uning predmeti o’zaro yaxshi muloqotlarga erishish yo’lini izlab 
topish xisoblanadi.
O’zaro muloqotni takomillashtirish uchun quydagi sharoitlarni yaratish zarur: 
1. 
Darsda va darsdan tashqarida ham aynan muloqotning xar bir daqiqasida 
ijobiy psixologik muxit yaratish; 
2. 
O’qituvchilarni yosh va psixologik xususiyatlarini xisobga olishni 
unutmaslik zarur; 
3. 
Xar bir muayyan xolat uchun eng maqul muloqot usulini tanlash; 
“O’qituvchi dars larni rivojlantirish asosida mashg;ulot materiali o’zlashrirish 
yo’llarinigina emas, balki o’quvchi o’z-o’zini anglashi uchun, xis tuyg’ularini ifodalash 
uchun sharoitlar yaratishni xam o’ylashi kerak. Eng avvalo o’qituvchi yordamga 
muxtoj o’quvchilar taqdiri xaqida qayg’urmog’i darkor. Ular bilan xamkorlik yo’llarini 
izlab topishi kerak”. 
Yuqoridagi fiklarda ta’limning pedogogik tomoni yoritilgan. Bu tadqiqot 
o’qituvchi bilan o’quvchi o’rtasidagi psixologik to’siqlarni bartaraf qilinishiga to’liq 
imkon bermaganligi uchun biz tadqiqotimizda mazkur masalani ehtiyojga bog`liq 
holatda hal qilinishini rejalashtirdik. 
O`qituvchining asosiy vazifasi o`quvchilarga bilim berish, ma`naviyatini 
shakllantirish, ularni har tomonlama yaxshi o`zlashtirishi va uni tushinishga intilishidan
iborat. O`quvchinig vazifasi: o`qituvchi bergan bilimni ongli ravishda egallash, amal 
qilish, bilim ko`nikma malakalarini hosil qilib, hayotga tadbiq eta olish, o`z fikrini 
tengdoshlariga bayon qilish, ayrim hollarda o`qituvchidan ko`mak so`rashdan iboratdir. 
Bundan tashqari o`quvchi o`zlashtirgan bilimlarini amaliyotda qo`llab olishlikdan 
zavqlanish. O`qituvchi darsda o`quvchi fikrini yo`naltirishga, ixtiyoriy diqqatni 
markazlashtirishga halaqit berayotgan har qanday narsani yo`qotish zarur. 
Shuning uchun o`quvchi yuzi, ko`zi, harakatlaridagi ozgina bo`lsada har bir 
o`zgarishlarni o`qituvchi darhol seza bilishi, unga tezada reysiya qilishi, ularning 
diqqatini boshqarishi, jonlantirishi va mavzuga yo`naltira bilmog`i talab qilinadi.
Demak, o`qituvchi har bir o`quvchining individual- psihologik xususiyatlarini
o`rganib, ular bilan to`g`ri muloqotni ta`minlay olsagina ta`lim va tarbiya ishini
samarali bo`lishi ilmiy isbotlangan. O`qituvchi yuksak bilimga ega bo`lishi mumkin, 
lekin uni o`quvchilarga yetkazib bera olmasligi mumkin. Shuningdek, o`zida bor 
bilimni o`quvchilarga to`liq yetkazib bera olishi qobiliyatiga ega bo`lishi mumkin. 
Masalan, biron sababga ko`ra o`zlashtira olmaydi, o`quvchi bilan olishni hohlamas, 
qiziqmas, balki yetarli darajada bilimni olishga qobiliyati yetishmasligi mumkin, 
darsligi yo`q, kasal, o`yinqaroq va boshqalar.

---