Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
337 
1. Ўсмирнинг сурбетларча ҳаракатлари ва хулқига, унинг катталарнинг 
оқилона мулоҳазаларига қаршилигига ҳиссий салбий таъсирланишни тўхтатишга 
ҳаракат қилиш керак. Аслида нима бўлаётганига, ўсмир ўзини нега бундай 
тутаётганлигига холис баҳо бериш керак. Бу саволга ўсмир хулқини 
тушунтирувчи, нафақат тушунтирувчи балки оқловчи аниқ жавоб олиш керак.
2. Ўсмирга ўзининг хулқини ўзгартиришга ишонтириш йўлларини топиш 
керак.
3. Қарор қабул қилиш ва мажбурламасдан эътиқодини ўзгартиришга ҳаракат 
қилиш керак. 
4. Ўзининг қатъий ҳаракатларини муаммо ҳал бўлмагунча амалга оширишда 
давом этиши лозмим. 
3 вазият. Аввало шуни таъкидлаш жоизки, ўсмирнинг ичидагини ҳеч кимга 
айтмаслиги, уларнинг ғайриодатий одамовилиги ва катталардан ажралиб 
қолганлиги - бу тўлиқ меъёрий ҳолат бўлмасада, етарлича тез-тез вужудга 
келадиган ҳодисадир. Шунинг учун бу ҳолат ўсмирларнинг ота-оналарида 
алоҳида безовталикни келтириб чиқармаслиги керак. Умуман ўсмир учун ёшга 
доир қизиқишлар ва хусусиятлар доирасаида катталар билан эмас, балки 
тенгдошлари 
билан 
бўладиган 
мулоқотга 
қизиқиш 
юқори 
бўлиши 
характерланади. 
Ўзларининг 
тенгдошлари 
доирасида 
улар 
ўзларини 
ҳаяжонлантирувчи, аммо катталар учун аҳамиятли бўлмаган масалаларни 
муҳокама қиладилар. Катталарга келадиган бўлсак, улар ўсмирларни 
ҳаяжонлантирувчи бундай масалаларни бачкана ва соддалик деб баҳолайдилар 
ва билан ўсмирларни ўзидан янада бездирадилар.
Бу маънода ўсмирлар мулоқотининг одамовилиги - худди табиийдек, ёшга доир 
ўткинчи характер сифатида намоён бўлади. Бу ҳодиса қизиққонлик ва ўсмирнинг 
ижтимоий психологик ўсиши, ҳамда уларнинг болаликдан катталикка ўтиши 
ҳақида далолат беради.
Ўсмирлар ўзаро муҳокама қиладиган масалаларнинг ечими уларнинг 
муҳокамасига катталар жалб қилинганда тезроқ ҳал бўлиши мумкиин. Бироқ, 
катталар ўзларининг шахсий муаммолари билан банд бўлганлиги сабабли, 
ўсмирлар ҳаёти билан қизиқмайдилар, ўсмирлар муаммолари муҳокамасида 
қатнашмайдилар ёки шунчаки ўсмирлар билан тенг бўлиб ушбу муаммолар 
юзасидан гаплаша олмайдилар. Бунинг натижасида ўсмирлар ўз қобиқларига 
ўралиб оладилар, катталар ва улар ўртасида психологик тўсиқ пайдо бўлади. 
Мана шу ердан тушунмаслик, бегоналашиш ва ўсмирларнинг катталардан
ажралиб қолиши бошланади. 
Бунинг ҳаммасини психолог ундан ёрдам сўраган ота-оналарга тушунтириб 
бериши ва улардан биринчи навбатда улар ва фарзандлари ўртасидаги психологик 
тўсиқни олиб ташлашга даъват этиши лозим. Ота-оналарга қуйидаги 
ҳаракатларни давомий равишда амалга ошириш тавсия қилинади: 
1. Ўсмирнинг ўзи ишлари ҳақида сўзлаб беришни рад этишига салбий 
муносабат билдиришни тўхтатиш. Ўсмирнинг тенгдошлари билан уйдан 
ташқарида кўпроқ вақт ўтказишга интилишига тушуниш ва ҳурмат биан қараш. 
2. Ўсмирни ҳаяжонлантирувчи масалаларни жиддий муҳокама қилишни рад 
этишни, эътиборга олмасликни тўхтатиш лозим. 

---