Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
333 
 
PEDAGOGIK MULOQOTDA O’QITUVCHI VA O’QUVCHI 
O’RTASIDAGI PSIXOLOGIK TO’SIQLAR VA ULARNI BARTARAF QILISH 
ZARURATI 
 
Usmonova Mahmuda Nasibjonivna 
Andijon viloyati Andijon tumani 30-umumta`lim maktabi psixologi 
 
Bugungi shiddatli davr barchamizdan axloqiy va ma’naviy jihatdan tarbiyaviy 
ishlarni yanada kuchaytirish lozimligini talab etmoqda. Ma’naviyat yo‘q ekan, inson 
ongli ijtimoiy shaxs bo‘la olmaydi. Shuning uchun ham sinf rahbarlari va butun 
o‘qituvchilar jamoasi oldida o‘quvchilarga milliy va umuminsoniy qadriyatlar asosida 
hayot kechirishni o‘rgatishdek muhim vazifa turadi. Hozirgi globallashuv jarayonlari 
kuchaygan, turli g‘oyalar o‘rtasidagi kurash keskinlashgan, “ommaviy madaniyat” 
xurujlari butun dunyoga tarqalib borayotgan, internet tarmog‘i orqali uzatilayotgan 
buzg‘unchi axborotlar inson qalbi va ongini o‘ziga qaram qilishga urinayotgan tahlikali 
zamonda kelajagimiz bo‘lgan yosh avlodni hayotga tayyorlashning samarali shakl va 
uslublarini izlash davlat siyosati darajasidagi masalaga aylangan. 
Ta`limni samarali tashkil etishda ta’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik 
tamoyillarga asoslanganligi dolzarb masaladir. Bugungi kunda ta’limning asiosiy
masalasi ta’limning uzluksizligi va izchilligini ta`minlash buir qator qonun va qarorlar 
asosida belgilab berilgan. Shu asosda bolaning turli yosh davrlariga oid psixologik 
taraqqiyoti xisobga olib ta’lim-tarbiyani tashkil qilishini taqozo qilmoqda. 
Bu dolzarb vazifa barcha kasblarning onasi jamiyatda eng mo’tabar zot o’qituvchi 
murabbiy shaxsi orqali amalga oshiriladi. Biroq o’qituvchi faoliyati davomida turli 
muammolarga duch keladi. Ulardan biri pedagogik muloqotda o’qituvchi va o’quvchi 
o’rtasidagi psixologik to’siqlardir.
Bular nimalar va ularni bartaraf qilish yo’llarini izlab toppish orqali ta’lim va 
tarbiya sifatini yaxshilanishiga erishish mumkun.
Ma’lumki, pedogogik jarayon murakkab va turli xil vaziyatlarga boydir. Shunday 
murakkab vaziyatlardan biri o’qituvchi fan asoslarini o’qitishi, o’zlashtirishi zarur, 
o’quvchi esa o’qishi, o’zlashtirishi kerak. Mana shu “zarur”, “kerak” vaziyatlardagi 
psixologik to’siqlarni asosiylari deb xisoblaymiz. 
Bunda avvalo o’qituvchi bilan o’quvchining o’zaro bir birini to’g’ri idrok etish, 
tushunish yoki bir-birini qabul qila olish, olmaslik masalalarini qadryatlar tizimida 
anglash mumkin, so’ngra anglab bo’lmaydigan xollarni kuzaatish, muloqot maromini 
belgilay olmaslik, dunyoqarash va maqsadning mos kelmasligi xamda oxir oqibat shaxs 
kamolot darajasi bilan bog’liq ko’pgina jixatlar ko’zga tashlanadi.
“Ta’lim to’g’risida qonun” har bir o’quvchidagi tashabbuskorlik , ijodiylik, 
mustaqil fiklay olishlik o’qituvchi va o’quvchi o’rtasidagi muloqotda to’siqlar 
bo’lmasligi zaruratini taqazo qilib turibdi. Bu esa o’qituvchilar o’quvchisiga o’z fanini 
fidoiylik bilan o’rtaga turib, shaxsiy namuna sifatida ularga fanni o’rganishiga qiziqish 
uyg’otish yo’li bilan katta ta’sir ko’rsatadi. 
Mavzuga oid fikr yuritgan D. Shabbozova “Umumiy ma’noda komunikativ 
to’siq-bu pedogogik muloqot ishtirokchilari o’rtasidagi o’quv ma’lumotlarini to’g’ri 

---