Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

3. Ishdagi xilma-xillikni taʼminlash, yaʼni vaziyat, shart-sharoitga qarab 
usullar, vositalardan foydalanish. 
4. Insoniylik munosabatidan yondoshish. 
Bolalar bilan ishlayotganda ularni har bir toifasiga qanday millatga xosligi, 
dunyoqarashi, dinidan qatʼiy nazar uning qiziqishlarini hisobga olib, unga ochiq 
koʼngillik bilan munosabat oʼrnatish lozim. 
 5. Mintaqaviy xususiyatlarni hisobga olish.
Tarbiyasi qiyin bolalar bilan tarbiviy-proflaktik tadbirlarni oʼtkazish jarayonida 
ularni ijtimoiy—madaniy va iqtisodiy vaziyatlarga tayanib, u tashkil etilayotgan 
mintaqaning xususiyatlarini hisobga olish lozim. 
Аlbatta yuqorida sanab oʼtilgan talablar umumiydir, ammo tarbiyasi qiyin bolalar 
bilan ishlayotgan vaqtda ularga psixologik-pedagogik yordam koʼrsatish uchun bir qator 
metod, amallar va taktlardan foydalanishni bilish lozim.
Tarbiyada taʼsir koʼrsatish metodlarini taqdirlash va jazolash jabhalariga alohida 
eʼtibor beriladi. Tarbiyasi qiyin bolalar bilan ishlash jarayonida ham pedagog-
tarbiyachilar ulardan samarali foydalanishlariga toʼgʼri keladi. Taqdirlash bola xatti-
harakatlarida ijobiy sifatlarni tarkib topishi va mustahkamlanishi uchun, jazolash esa 

---

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
204 
ixtiyor etilmaydigan salbiy fazilatlarni tormozlash va ulardan ogoh etish maqsadida 
foydalaniladi. Jazolash ham adolatli va bolaning shaxsini kamsitmagan holda samarali 
tashkil etilishi zarur. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. Аvlaev O.U., Mirzaeva S.R. Deviant xulq psixodiagnostikasi va korrektsiyasi. 
Uslubiy qoʼllanma – T:. “Navroʼz” nashriyoti, 2021, 140 bet. 
2. Borisov, I. Yu. «Gedonisticheskiy risk» i otklonyayusheesya povedenie 
molodeji // Psixologicheskie problemi viyavleniya i korreksii otklonyayushegosya 
povedeniya shkol'nikov: sb. nauch. tr. – M.: APN SSSR, 1990. – S. 54-61.
3. Gor'kovaya, I. A. Lichnost' podrostka-pravonarushitelya. — SPb.: Izd-vo S.-
Peterb. un-ta, 2005. – 236 s.
4. Kudryavsev, V. N. Sosial'nie otkloneniya: vvedenie v obshuyu teoriyu. — M.: 
Yurid. lit., 1984. – 320 s. 
5. Ignatenko, V. I. Antiobshestvenniy obraz jizni i residiv prestupleniy 
nesovershennoletnix: soderjanie, prichini, preduprejdenie (kriminologicheskiy i 
penitensiarniy aspekti). – Pskov: Pskovskiy yuridicheskiy institut FSIN, 2007. – 307 s.
6. Min'kovskiy, G. M. O nekotorix obshix polojeniyax kriminologicheskogo 
izucheniya lichnosti // Teoreticheskie problemi ucheniya o lichnosti prestupnika: sb. 
nauch. tr. — M.: Izd-vo Vsesoyuz. inta po izuch. prichin i razrab. mer preduprejdeniya 
prestupnosti, 1979. – S. 24-33.
7. Serebryakova, T. V. Sosial'no-psixologicheskie determinanti formirovaniya 
deviantnogo povedeniya nesovershennoletnix: avtoref. dis. … kand. psix. nauk. – 
Ryazan', 2005. – 25 s.
8. Rean, A.A. Faktori riska deviantnogo povedeniya: semeyniy kontekst // 
Nasional'niy psixologicheskiy jurnal. – 2015. – №4 (20). – S. 105-110. 
9. Pirojkov, V. F. Kriminal'naya psixologiya. — M.: «Os'-89», 2001. – 702 s.