Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

 
 
 
 
 

---

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
200 
 
BOLALAR DEVIANT XULQ-ATVORINING PSIXOLOGIK TAHLILI. 
 
Avlayev Orif Umirovich p.f.n,dotsent,
Valieva Munojatxon Sodiqovna -TVCHDPI magistranti
 
Kalit so’zlar. xulq-atvor, deviant, voyaga yetmagan bolalar, oʼsmirlar, 
dezadaptatsiya, psixologlik- pedagogik tarbiya amallari. 
Bugungi murakkab globallashuv davrida maʼnaviyat sohasida vujudga kelayotgan 
dolzarb muammolar, xalqimiz maʼnaviyatini asrash, yuksaltirish, ayniqsa, yosh 
avlodning qalbi va ongini turli zararli gʼoya hamda mafkuralar taʼsiridan saqlash, 
shuningdek, uni himoya qilish masalalari alohida eʼtiborga molikdir. Yoshlarimizning 
maʼnaviy olamida boʼshliq vujudga kelmasligi uchun ularning qalbi hamda ongida 
sogʼlom hayot tarzi, milliy va umummilliy qadriyatlarga hurmat-ehtirom tuygʼusini 
bolalik davridanoq shakllantirish bugun barchamizni oʼylantirishi tabiiydir. Hozirgi 
kunda mamlakatimizda yoshlarning maʼnaviy hamda ijtimoiy yetukligi, shu bilan 
birgalikda xulqiy odoblik masalasidagi va yoshlarga oid islohotlar samaradorligini 
yanada oshirishdagi, «Yoshlarga oid davlat siyosati toʼgʼrisida»gi, «Bola huquqlarining 
kafolatlari toʼgʼrisida»gi Oʼzbekiston Respublikasi qonunlari doirasida amalga 
oshirilgan chora-tadbirlar muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ushbu maqsadlarning ijobiy 
natijaga ega boʼlishi, eng avvalo, yosh avlodga ilmiy bilimlar asosini puxta hamda 
sifatli bilim berish, keng dunyoqarash hamda tafakkur koʼlamini dunyo bilan tenglasha 
oladigan darajada hosil qilish, maʼnaviy-axloqiy sifatlarni shakllantirish borasidagi 
samarali taʼlim jarayoni tashkil etadi. 
Muammoning hozirgi holati quyidagilarning yo'qligi yoki to'liqsizligi bilan 
tavsiflanadi. 
- o'spirinlarning deviant xulq-atvorining psixologik mohiyatini, uning mezonlari va 
turlarini tushunishda birlik; 
- o'spirinlarning deviant xulq-atvorining barqaror shaxsi determinantlari to'g'risida 
yagona tushuncha; 
- voyaga etmagan huquqbuzarlarning shaxsiy xususiyatlariga oid zamonaviy 
tadqiqotlar; 
- shaxsiy xususiyatlar va shakllanishlarning noqonuniy xatti-harakatlar bilan 
bog'liqligini tushunishda birlik; 
Chet ellik tadqiqotchilarning fikriga ko'ra, deviant xatti-harakatlar quyidagilar 
bilan birga keladi: past darajadagi ijtimoiy mavqe, bu o'spirinning jamiyat talablariga 
javob berishiga imkon bermaydi (A. Koen, R. Kloud, L. Olin); ijtimoiy anomiya holati 
(E. Dyurkgeym); jamiyat talablari va ularni amalga oshirishning mavjud vositalari 
o'rtasidagi ziddiyatlar (R. Merton); maqsadga erishishning noqonuniy vositalarining 
mavjudligi (R. Kloud, L. Olin); ijtimoiy tizimdagi kamchiliklar va o'z xatti-harakatlarini 
oqlash (G.Sayks, D. Matza); jinoiy muhit (E. Sutherland); jinoyatlar sodir etishidan 
foyda olish (R. Burgess, R. Eyker), ijtimoiy rollar va vakolat (S. Milgram, F. 
Zimbardo); ijtimoiy nazoratning yetishmasligi (I. Nye). 
T.V Serebryakova[7] o'spirinlarning noqonuniy xatti-harakatlarining asosiy sababi 
moddiy farovonlikka bo'lgan munosabatni targ'ib qilish deb hisoblasa-da, bu yosh 

---