Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
134 
Psixologik manbalardan ma’lum bo’lishicha, 1950-1960 yillarda g’arbda ruxiy 
kasalxonalar kamaytirilib, o’rniga ambulator kunduzgi kasalxonalar ko’paytirilgan. 
Natijada ruxiy bemorlarni davolash ishlariga pedagoglar, ruxoniylar, psixoterapevtlarni 
xissasi qo’shila boshlagan. Bu esa art terapiya nazariyasi va amaliyoti rivojiga olib 
kelgan. Art terapiya o’zini imkoniyatlar diapazonini kengaytira borib, so’nggi 2-3 o’n 
yillikda art terapiya o’zida juda ko’p psixoterapevtik yondashuvlarni sintez qilib 
mustaqil metodlarni qabul qildi. 
Xozirgi kunda art terapiyaning quyidagi turlari yuzaga kelgan : 
1 Rasm terapiya 
2 Dramaterapiya 
3 Biblioterapiya 
4 Musiqaterapiya 
5 Raqsterapiya 
6 Kinoterapiya 
7 Qo’g’irchoq terapiya 
8 Origami 
Ayniqsa, art terapiyani rasm chizish treninglari amaliyotda ko’p qo’llaniladi. Art 
terapiya san’at bo’lgani uchun ham treninglarda musiqa bilan davolash, raqs orqali, 
she’rlar, fotografiya, sahnada rol o’ynash ham eng samarali usullardan hisoblanadi. 
Art terapiya bolalarda maktabgacha yosh davrda (3-7 yoshlar) va kichik maktab 
yoshida (7-11 yoshlar) qo’llanilish muvaffaqiyatli va samarali hisoblanadi. Bolalar bilan 
individual va guruhiy tarzda shug’ullanish mumkin. Psixologga murojaat qilgan ota 
onalar, bolalaridan shikoyat qilishganda, bolalar bilan psixolog suhbati unchalik 
samarali bo’lmasligi mumkin. Lekin atr terapevtga murojaat qilinsa bolalar rasm chizish 
orqali tinchlanishi , xarakterdagi zo’riqishlarni bartaraf etishi mumkin. 
Art terapevtga murojaat qilgan bolalarni avvalo individual tarzda qabul qilinadi. 
Chunki bola bilan tanishish, uni kuzatish, individual korreksiya qilish muhum bo’lgan 
jarayondir. Keyin esa bola guruhga kirsa bu uning moslashishiga qulay bo’ladi. 
Art terapiya treninglari yordamida diqqatni bo’linuvchanligin yaxshilash, ongni 
faollashtirish, qaror qabul qilishda qatiyatli bo’lish, shaxslararo munosabat o’tnatishda 
yordam beradi. Art terapiya treninglari orqali o’zimizni va boshqalarni anglaymiz. Biz 
trening jarayonida rasm chizar ekanmiz o’zimizning stresslarimizni, emotsiyalarimizni, 
tuyg’ularimizni, xoxish va istaklarimizni, qo’rquvimizni ongsiz holatda ifoda etamiz. 
Art terapiya yordamida quyidagilarni bartaraf etish mumkin: emotsional 
buzilishni, emotsional zo’riqish, odamovi bo’lib qolsa, uyatchanlikni, salbiy ta’sirlarni 
bardosh bilan yengishni, qo’rquvni korreksiya qilish, to’siqlarni yengish, Stress 
xolatlarini, Psixologik travma, ichki shaxslararo nizolarni; 
Art terapiya treninglarida quyidagi ish qurollaridan foydalaniladi va 
mashg’ulotlarda ish qurollari erkin tanlanadi: bo’yoqlar, qalamlar, (har qanaqasi) rangli 
mellar, plastilin, rangli qog’oz. Qog’ozlar turli formatda; folga tekstil; kistochkalar; 
gupkalar; Bolalarni ish qurollarini tanlashganlarini kuzatganda maktabgacha yosh 
davrda bolalar qum bilan, rangli qog’ozlar bilan ishlashga qiziqishlarini ko’rish 
mumkin. Maktab yoshidagi bolalar esa bular bilan umuman qiziqmay, ular qalamlar va 
bo’yoqlar bilan ishlashga oshiqadilar. Mashg’ulotlarda materialni tanlash mijozning 

---