Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
111 
томошабинга эмоционал таъсир кўрсатиш кучига ҳам эгадир.[2.4-б] Умумий ўрта 
таълим мактабларида тасвирий санъат фанини ўқитишда фаннинг назарий ва 
амалий усуллари, шунингдек, тасвирий санъат асослари ҳамда унинг тарихи 
масалаларига алоҳида эътибор берилган. Тасвирий санъат ўқитилиши табиатни 
гўзалликларини хис қилиш, кетма-кетлик босқичлари асосида тасвирлар чизиш, 
лой ва пластилиндан ҳар хил нарсалар хайкалчаларни ясаш, ранг хусусиятлари 
билан яқиндан таништириш ва инсон ички кечинмаларини ўргатишга оид 
материалларни ўз ичига олади. Дунё чексиз сир-синоатлардан иборатдир. Уни 
бамисоли мусаввирнинг “Қора квадрат” асарига рамзий маънода ўҳшатса бўлади. 
Зеро “квадрат” унинг абадий яратилганлиги, тўрт томони- чексизлиги тимсолини 
англатса, қора ранг эса мавхумлик дунё сир-синоатининг барчасини англаб 
бўлмас сир эканлигидан далолат беради.[1.3-б] Тасвирий санъат машғулотларини 
рангларсиз тасаввур этиб бўлмайди. Сабаби бу соҳада инсон ташқи ва ички 
оламини ранглар ёрдамида тасвирлайди. Албатта, бу жараёнда ўқувчиларнинг 
ички ҳиссиётлари муҳим рол ўйнайди. Инсон умрининг хар бир лахзасида 
ранглар билан тўқнаш келади ва бунда унинг маънавиятини шаклланишида 
муҳим ўрин тутади. Ранглар унинг руҳиятига ҳар дақиқада ижобий ёки салбий 
таъсир этиши мумкин. Чунончи, “Ранг” ибораси тўрт харфдан иборат бўлсада 
бироқ, унинг маъносини ва сирли оламини ўрганиш учун инсонларнинг умри 
етмайди. Ёруғлик бор жойда албатта ранг бўлади. Агар кечқурун уйингизда чироқ 
ўчиб қолса, ҳамма жой қоронғу бўлиб қўринади. Бу холатда биз сиқиламиз, 
тушкунликка тушамиз, инсонда мавхумлик пайдо бўлади. Сўнг кўз қорачиғимиз 
катталашиб, юрак уриши ўзгариб, соғлиққа салбий таъсир кўрсатади. Агар биз 
бунинг аксини олсак, ҳар баҳорда ўқувчилар билан баҳор сайлига чиққанимизда, 
тоза ҳаводан ташқари, қир-адирларда турли хил ранглар кўриниши, майсаларни, 
мусаффо осмонни, тоғ чўққисидаги оппоқ қорларни кўриб, ўқувчиларнинг руҳи 
кўтарилади, хаётга ва табиатга бўлган мухаббатлари янада ортади. Бу холатда 
ўқувчилар ўзлари учун ажойиб ранглар оламини кашф этиб, хаётларини 
сезиларли даражада ёрқинроқ тарафга ўзгаради.
Псиxологларнинг маълумотларига кўра, ранг инсоннинг хис-туйғуларига 
таъсир қилади ва рухий холатга таъсир қилиши мумкин. Хар бир ранг оханглари 
бетакрор уюшмаларга эга бўлиб, у шаxснинг идрокига ва объектларнинг хажмига 
таъсир филади. Рангли тебранишларни сусайтириши ва ўзгариши, ўзига жалб 
килиши ва чалғиши мумкин. Ранг палитраси бўйида тўxтатилган харакатлар 
таскин топади, акс эттириш ва ижодкорликка хисса қўшади. Рангли тебранишлар 
ёрдамида қуйидагиларни қилишингиз мумкин: 
· 
иссик ёки совуқ ҳис-туйғуларга олиб келади; 
· 
керакли псиxологик холатга эришиш; 
· 
йилнинг муайян мавсумининг кайфиятини этказиш; 
· 
ҳислар ва хис-туйғуларга таъсир қилади. 
Рангларнинг вибратциялари инсоннинг физиологиясига ва руҳига таъсир 
қилади, рухий холатни ва умумий холатни ўзгартириши мумкин. Мисол учун, 
қизил ранг англаш xавотирланиш ёки тақиқланиш деб тушунилади ва яшил ранг 
xавфсизликни ифодалайди. Шунинг боис, бу ранглар светофорларда акс 
эттирилган бўлиб, чунки одам уларни интуитив билиш даражасида сезади. 

---