Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
112 
Бизнинг хаётимизни ранглар ўраб туради ва атрофимизни бутун дунёни рангларда 
кўрамиз. Кўк осмон, яшил ўтлоқ, қизил, сариқ, оқ ва қора машиналарга ўзимиз шу 
қадар ўрганиб қолганки, ранг аслида оптик диапазондаги электромагнит нурлари-
нинг субектив талқини эканини унутиб кўямиз. Ранг - бу кўзимиз илғайдиган 
ёруғлик тўлқинлари бўлиб, уни узун-қисқалигига қараб биз хар xил кўрамиз. Ранг 
нафақат физик ходиса билким у маданий капиталининг ажралмас қисми 
ҳисобланади. Ранг инсонни ўраб турган оламнинг муҳим қисми бўлиб, унга 
ўзгачалик баxш этадиган xусусиятдир. Шу боис одамлар кўп нарсалар, буюмлар, 
жойлар, шаxсларни ранглар билан уйғунликда тасаввур қилади. Қоп-қора 
осмонни ёки бинафшаранг сувни тасаввур қилолмайсиз. Биз буюмларни ва 
жойларнигина эмас, маънавий тушунчаларни хам рангларга боғлаймиз. Сизга 
шуни маълум қиламиз қўшиқлар ва эртаклар туйғуларни рангларга боғлайди. Оқ 
ранг поклик, қора ранг ёвузлик, тундлик, яшил ранги бошланмалар, ёшлик каби 
маъноларига эгадир. Демак, ранг айни пайтда инсониятнинг маданиятини маълум 
даражада акс этиб, турли маданий тушунчалар билан, хис-туйғу ва қарашлар 
билан боғланади. Психологияда асосан ранглар 2 гуруҳга бўлинади. Биринчи 
гуруҳ бу илиқ ранглар (қизил, сариқ, олов ва оқ ранг), Иккинчи гуруҳ эса совуқ 
ранглар (кўк, қора ва бинафша ранг) киради. Албатта, хар бир ранглар алоҳида 
рамзий маънога эгадир. 
Хиндистон давлатида ҳар бир ранг табақанинг ўз рамзларига эга. Брахманлар 
оқ, аскет-гадойлар олов рангда кийим кийишадилар. Бу ранг жиноятчилар 
кийимининг ранги ҳисобланади. Хитой давлати эса рангларни дунёни хар хил 
томонлари билан боғлашади. Шарқ-яшил, ғарб-оқ, жануб-қизил, шимол-қора ва 
бешинчи ернинг маркази сариқ ранг яъни қуёш рангида кўришади. Шуни яна 
айтиб ўтиш жоизки сариқ ранг бу давлатда алоҳида ўринга эга, юқори табақани 
билдиради. Ғарбда қора ранг ўлим, мотам ва қайғу рангни билдиради. Шарқда эса 
бу ранг куч ва қудрат рамзини билдиради. Еврейларда сариқ, олов ранги гуноҳ 
ранги ҳисобланади. Рангларни эмолсионал ёки психологик таъсини осон анализ 
қилиш қийин. Хар бир инсон ўзининг севимли ранги бўлиб, шу ранг уларнинг 
кайфиятини кўтаради деб хисоблашади. Бу албатта, ўша холатдаги руҳиятга 
боғлиқ. Агар рангларни тўғри танламаган хоналарда яшаш ва ишланса 
ноқулайлик ва қийин бўлиши табирдир. Ранглар кучли ва кучсиз, 
тинчлантирадиган ва хавотирга соладиган, оғир ва енгил турларга бўлинади. 
Қизил, сариқ, яшил ва кўк ранглар инсоният “Фокус” ранглари ҳисобланади. Бу 
рангларни ёш болалар хали саводи чиқмасдан туриб ёқтиришади. Бундан кўриниб 
турибдики биз дарс машғулотида ўқувчиларнинг нафақат расмларига қараб 
балким уларнинг севимли рангига қараб психологиясини ўрганишимиз мумкин 
экан. Масалан, қора ранг жиддийлик ва зиёлийликни билдиради. Одатда қора 
рангни хуш кўрувчилар хиссиётга берилувчан бўлишади аммо улар буни сир 
тутишади. Жигарранг- бундай инсонлар ҳар доим ҳаммадан тинчлик, барқарорлик 
ва куч излашга мойил бўлган бироз консерватив инсонлардир. Кўк ранг- меҳрли, 
хушмомила ва хатто уятчан бўлишади. Яшил ранг- хамма билан келишиб кета 
оладиган, тасаввури кучли ривожланган, ичанлик қобилиятига эга, мулойим ва 
меҳрибон, яқинлари учун қайғурадиган инсонлар бўлишади. Бинафшаранг- 
ижодкор, ғояларни ва санъатни севувчи инсонларни билдиради. Сариқ ранг-ўзига 

---