Bog‘dorchilik o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari uchun o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan «O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati»

Sug‘orish muddatlari va miqdori. O‘simliklar suvdan muayyan­ vaqt ichida foydalanadi, so‘ngra esa yana sug‘orishni talab qiladi. Shuning uchun sug‘orishning shunday tartibini qo‘llash lozimki, bu tartib butun sug‘oriladigan davr o‘rtalarida tuproqning namligini me’yorida ta’minlab tursin.

Mo‘l hosil bergan va, ayniqsa, mevalari kech pishadigan bog‘lar kam hosil bergan yoki hosil bermagan bog‘larga qara-ganda ko‘proq me’yorda va tez-tez sug‘orib turiladi.

O‘suv davrining issiq kunlarida (iyul–avgust) tuproqdagi nam ham, o‘simlikdagi nam ham tez bug‘lanadi. Shuning uchun bu davrda bog‘larga tez-tez va ko‘proq suv berib turiladi.

Daraxt qator oralariga ekin ekilgan bog‘lar shudgor qilib qo‘yilgan bog‘larga qaraganda ko‘proq sug‘orishni talab qiladi. Bunday holda bir–ikki marta qo‘shimcha sug‘oriladi.

Sug‘orish muddatlari yil faslidagi fexologik davrlarga to‘g‘ri keltiriladi. Bog‘larda o‘suv davrida va qishki (nam to‘plash maqsadidagi) sug‘orish o‘tkaziladi. Birinchisi o‘suv davrida, ik-kinchisi o‘simliklar tinim davrida o‘tkaziladi.

O‘zbekistonning sug‘oriladigan erlarida dehqonchilik tajri-basidan kelib chiqib xazonrezgilikdan keyin va qora sovuqlar boshlangunga qadar bo‘lgan davr yaxob berish uchun eng qulay vaqt ekanligi ko‘rsatiladi. Bu vaqtda suv tuproqning chuqur qat­ lamigacha singib, ildiz taralgan qatlamini yaxshi namlatadi. Agar qora sovuq boshlangungacha yaxob berilmagan bo‘lsa, uni tuproqning muzi erigan davrda va mart oyigacha beriladi.

97

Bog‘larga yaxob bir–ikki marta, yengil va shag‘al toshli tuproqqa­ esa ikki–uch marta, lekin kamroq me’yorda beriladi. Sizot suvlari­ yaqin joylashgan yerlarga yaxob berish ortiqcha bo‘lib, hatto zarar keltirishi ham mumkin.

Bog‘larni sug‘orishda meva daraxtlarining o‘suv davridagi fazalar hisobga olinadi. Qishda va bahorda yog‘in kam yoqqan, qishda yaxob berilmagan taqdirdagina daraxtlar gullagunga qa-dar sug‘oriladi.

Kuzda daraxtlar o‘sishini o‘z vaqtida to‘xtashini va qishki tinim davriga tayyorlanishi uchun meva bog‘larini sug‘orishni respublikaning shimoliy viloyatlarida sentabrda, janubiy vilo­ yatlarida esa sentabrning o‘rtalarida to‘xtatadilar. Yosh bog‘lar ko‘proq talabchan­ bo‘lgani uchun sug‘orish sentabrning birinchi yarmida, respublikaning­ janubiy viloyatlarida va shag‘al toshli tuproqlarda esa sentabrning ikkinchi yarmida to‘xtatiladi.

Dunyo mevachiligida va shu jumladan, O‘zbekistonda sug‘orish muddatlarini aniqlash bo‘yicha ko‘pgina ilmiy tadqi­ qotlar o‘tkazilgan (A. Ribakov, S. Ostrouxova, 1981). O‘tkazilgan tajribalar va ko‘p yillik bog‘dorchilik ishlari shuni ko‘rsatdiki, hosil berib turgan bog‘lar o‘suv davrida 3–4 marta, respublika­ ning janubida 4–6 marta, shag‘al toshli erlarda esa 13–18 mar-tagacha sug‘orilishi kerak. Sizot suvlari yaqin bo‘lgan o‘tloq tuproqda sug‘orish miqdori kamaytiriladi; ba’zan esa bir-ikki marta sug‘orishning o‘zi kifoya qiladi. Olti marta sug‘orilgan taqdirda uning muddatlari taxminan quyidagicha: aprelda (ba-hor quruq kelganda) bir marta, may va iyunda bir martadan, iyulda ikki marta, agustda bir marta sug‘oriladi. Shuncha miq-dorda suv berishda bo‘z tuproqli yerlarda bir–ikki marta beril-gan yaxob hamda shag‘al toshli erlarda ikki–uch marta berilgan yaxob hisobga olinadi. Toshkent viloyatida tuproqni­ mulchalab, bir–ikki marta iyul–avgust boshlarida sug‘orish bilan cheklan-ish mumkin. Shag‘al toshli yerlarda mulchalab 18 marta o‘rniga 7 marta sug‘orish ham mumkin.