Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V


AH M A D  Y A SSA V IY  V A  Y A SSA V IY  TA RIQ ATI



Download 11,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet109/253
Sana31.12.2021
Hajmi11,52 Mb.
#219543
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   253
Bog'liq
2 5467894839875994463

AH M A D  Y A SSA V IY  V A  Y A SSA V IY  TA RIQ ATI 

(vafoti  1166/67)

T asa w u f  ilmining  buyuk  namoyandasi,  Sharq  tasaw ufida 

munosib  o ‘ringa  ega  b o ig a n   «Yassaviy»  tariqatining  asoschisi  va 

turkiy poeziyaning yirik vakillaridan biri b o im ish  Ahm ad  Y assaviy




270

VATAN  TARIXI

tug‘ilgan  yili  nom a’lum.  Vafoti  esa  turli  yozma  manbalarda  hijriy 

562-(milodiy  1166-67)  yil  deb  aniq  ko‘rsatiladi.  Ammo  Nasafiyning 

Ahmad  Yassaviy  1103-yilda  tug‘ilib,  1166-yil  vafot  etgan  degan 

fikri  ham  bor.  B a’zi  rivoyatlarda  uning  130  yil  umr  ko‘rganligi 

ta ’kidlanadi.  O rif  Usmon  esa:  «Rivoyatlarga  ko‘ra,  Yassaviy  63 

yoshga  —   payg‘ambar  yoshiga  kelgach  yer  ostida  hujra  yasatib 

«chillaga»  kirgan,  qolgan  umrini  toat-ibodat  qilib,  riyozat  chekib 

yer  ostida  o ‘tkazgan»,  deb  ta’kidlaydi.  Bu  rivoyatga  k o ‘ra  125  yil, 

boshqa rivoyatga qaraganda  133  yil  umr ko‘rib,  hijriy 562-yilda vafot 

etgan.  Umuman,  Yassaviyning  tarjimayi  holiga  oid m a’lumotlar juda 

kam  va  u  har  tomonlama  chuqur  o ‘rganilmagan,  e’tibordan  chetda 

qolib ketgan.

Ahmad  Yassaviy  o ‘zi  tug‘ilgan  yurtini  «Ul  muborak  Turkiston» 

deb  tilga  oladi.  U  ota-onadan  juda  erta  yetim  qoladi.  Otasi  shayx 

Ibrohim  vafot  etgach,  bobosi  Arslonbobo  (Arslonbob)  ham  ota 

ham  ustoz  o ‘m ida  uni  tarbiyalab  voyaga  yetkazadi.  Ahmad 

Yassaviyning  ota-bobolari  sulolasi  Muhammad  Hanafiyga  borib 

taqaladi.  Bobosining  maslahati  bilan  u  Buxoroga  borib  X o‘ja   Yusuf 

Hamadoniy  ilm-u  saboqlaridan  bahramand  bo iad i.  Bu  paytda 

Ahmad  23  yoshda  bo ig an .  U  o ‘z  ustozining  eng  ishonchli  va 

e ’tiborli  xalifalaridan  biri  edi.  Sharqshunos  olim  O rif  Usmonning 

m aium otlariga  qaraganda,  Abdulxoliq  G ijduvoniy  kunlardan  bir 

kuni  Yusuf  Hamadoniydan  shogirdlarining  taqdiri  haqida  so‘zlab 

berishni  iltimos  qilgan.  Shunda  ustoz:  «Mening  asl  xalifalarim  avval 

X o‘ja   Abdullo  Barkiy,  so‘ngra  X o‘ja   Hasan  Andoqiy,  undan  so‘ng 

X o‘ja   Ahmad  Yassaviy dir.  X o‘ja  Ahmad  Yassaviy  o ‘z  navbati 

bilan  xalifalik  qilganidan  keyin  biroz  vaqt  o ‘tgach,  o ‘z  vatani 

Turkistonga  ketadi.  So‘ngra  uning  o ‘miga  sen  xalifalik  qilasan»1, 

degan  ekan.  Keyingi  voqealaming  rivoj i  ustoz  Y usuf  Hamadoniy 

aytganidek  kechroq  Buxorodan  o ‘z  yurti  Yassiga  qaytgan  Ahmad 

shaharda madrasa va xonaqo  qurdirib,  o ‘z atrofiga juda ko‘plab yangi 

shogirdlar  to ‘plagan.  U  ana  shu  shogirdlari  orqali  o ‘zi  asos  solgan 

«Yassaviya»  tariqatini  Turkiston  va  Shosh  atrofidagi  viloyatlarga 

tarqata boshlagan.

Ahmad  Yassaviy  tarbiyalab  yetishtirgan  shogirdlar  Mansur 

bobo  (Arslonboboning  o ‘g ii) ,  Abul  Malik  Oto  Tosh  X o‘ja   (Zangi 

boboning  otasi),  Hakim  Oto  (Sulaymon  Boqirg‘oniy),  Zangi  Oto  va 

boshqalardir.



Ориф  Усмон.

 Вахдад шаробин ичдим. «Мулокот»  1991, 6-сон, 52-бет.




VII bob.  IX -X II asrlarda M ovarounnahr va X orazm da m adaniy hayot

271


Movarounnahrda  XII  asrdan  so‘ng  «Yassaviya»  tariqatidan 

ikki  yirik  tariqat  paydo  b o ig an .  Birinchisi  —   «Naqshbandiya», 

ikkinchisi—   «Bektoshiya».  «Iqoniya»  deb  atalgan  uchinchi  tariqat 

ham b o ig an ,  ammo u Toshkent viloyati atrofidan nariga o ‘tmagan.

Tasavvufdagi  boshqa  tariqatlarda  b o ig a n i  singari  «Yassaviya» 

tariqatining  ham  o ‘ziga  xos  qat’iy  qoidalari  (odoblari)  bor.  Bu 

qoidalar  quyidagilami  o ‘z  ichiga  oladi:  1.  Murid  hech  kimsani  o ‘z 

shayxidan  afzal  ko‘rmasligi,  unga  mutlaqo  taslimiyat  izhor  etm og i 

lozim.  2.  Murid  shunchalik  zukko  va  idrokli  b o iish i  kerakki,  to  o ‘z 

shayxining  barcha  rumuz  va  ishoralarini  mukammal  anglay  bilsin.

3.  Shayxning barcha aqvoli (so‘zlari) va a f  oli  (ishlari)ga murid sodiq 

b o iib ,  unga  mutlaqo  mute  va  mustaqil  b o im o g i  lozim.  4. Murid 

o ‘z  murshidi  (piri)ning  barcha  topshiriqlarini  chustu  choloklik 

(chaqqonlik)  ila  va  sidqidildan  bajarib,  uni  hamisha  rozi  qilib 

yu rm og i  zarur.  5.  Murid  o ‘z  so‘ziga  sodiq,  v a’dasiga  rosih  b o iib , 

o ‘z  murshidi  ko‘nglida  hech  qanday  shak-u  shubha  tug‘dirmasligi 

zarur.  6.  Murid,  o ‘z  v a’dasiga  vafodor  va  so‘zida  ustuvor  turishi 

kerak  7.  Murid  o ‘z  ixtiyoridagi  barcha  mol-u  mulkini,  butun  bor-u 

yo‘g ‘ini  o ‘z  shayxiga  ilsor  etmoq  uchun  doimo  tayyor  tu rm og i 

lozim.  8.  Murid  o ‘z  shayxining  barcha  sir-asroridan  ogoh  b o iib , 

uning  ishorasini  hech payt xayoliga keltirmasligi  kerak.  9.  Murid o ‘z 

shayxining  barcha  takliflarini  nazarda  tu tm ogi,  uning  mushkulotini 

oson  qilm ogi,  pand-u  nasihatlarini  bajo  keltirm ogi  shart.  10.  Murid 

Olloh  visoli  uchun  o ‘z  shayxi  y o iid a   butun  moli  va  jonini  nisor 

etmoqqa  tayyor  turishi,  uning  do‘stiga  do‘st  dushmaniga  dushman 

b o iib  yasham ogi  shart.

Ahmad  («Rasoil»da)  inson  ko‘kragida  besh  gumbaz  borligini 

aytadi:  1.  Qalb  yoki  ko‘ngil  (chap  emchakdan  ikki  enlik  pastda;

2.Ruh (o‘ng emchakdan ikki enlik pastda);  3.  Sir qalbning yuqorisida;

4.  Dafni, y a’ni maxfiylik gumbazi;  5.  Ixfo, y a’ni ezgulik gumbazi.

Demak,  Ahmad  Yassaviy  ruhiy  olamning  barcha  gumbazlarini 

diliga  jo  etgan.  Endi  uning  Haq  taolo  bilan  muloqot  qilishiga 

kundalik ikir-chikir tashvishlar halal berolmaydi»1, —  deydi Nasafiy.

Ahmad  Yassaviyning  juda  chuqur  va  boy  mazmunga  ega 

b o ig a n   «Devoni  hikmat»ida  mutafakkirning  so‘fiylik  —   falsafiy 

dunyoqarashi  o‘zining  butun  borligi  bilan  o ‘quvchi  diqqatini  rom 

etadi.



Насафий.



 Хожа Ахмад Яссавий.  12-13-бетлар.


272

VATAN  TARIXI

Donishmand  fikricha,  «Haqning  so‘zini  emas,  o ‘zini  bilish» 

asosiy  masaladir.  Shuning  uchun  u  bu  dunyo  rohatini  qidiradigan 

so‘fiy  so‘fiy  emas,  toat-ibodat  qilib,  halollik  va  poklikni  targ‘ib  etib, 

dunyoning  g ‘am -g‘ussasini  chekib,  xalq  tashvishi  bilan  yashagan 

insongina haqiqiy  so‘fiylar,  deydi.

Asaming  boshdan  oxiriga  qadar  ulug‘vor  insoniy  fazilatlar: 

oddiylik,  kamtarinlik,  mehr-muhabbat,  ishq,  sadoqat,  haqiqat, 

adolat,  hurfikrlilik  insonni  insondan  ayirmaslik  kabi  masalalar 

falsafiy  nuqtayi  nazardan  tashviqot  qilindi.  Va  aksincha,  yomonlik, 

nodonlik,  johillik,  adolatsizlik,  haqsizlik,  sadoqatsizlik,  molparastlik 

kabi  illatlar tanqid  qilinadi.  Bunday  fazilatlarga  ega b o ‘lgan  shaxslar 

insof,  diyonatga chaqiriladi.

Alloma  fikricha,  inson  bu  dunyoda  mol-u  davlatga  ishonib 

yashamasligi  kerak,  bu  dunyo  hammadan  ham  qoladi.  Shu  bois 

insonlar bir-birlariga yaxshilik qilishlari, haqni ko‘z oldilariga keltirib 

o ‘zgalar mol-davlatiga hasadgo‘ylik qilmasdan yashashlari lozim:



Beshak biling,  bu dunyo  barcha xalqdan о ‘taro, 

Inonmagii molingga,  bir кип qo ‘Idan ketaro.

Ota-ona,  qarindosh qayon ketti, fik r qil,

To 'rt oyoqli chubin ot bir кип senga etaro.

Dunyo  uchun g  'am yema,  Haqdin о ‘zgani dema,

Kishi molini yema,  sirot uzra tutaro.

Yaqin-yaqinlarga  qadar  Ahmad  Yassaviyning  yagona  asari 

«Hikmatlar»dan  boshqa  kitobi  yo‘q  deb  hisoblanardi.  «Xalq  so‘zi» 

gazetasining  1993-yil  30-oktabr  sonida  olim  Javkon  Lapasovning 

«Nasabnoma»  sarlavhali  maqolasida  allomaning  yangi  bir  asari 

topilganligi  xabar  qilindi.  «Nasabnoma»da  Ahmad  Yassaviyning 

hayoti,  faoliyati va nasl-nasabiga oid qimmatli m aium otlar berilgan.

Xullas,  Payg‘ambarimizning  faqirlik  faxrimdir,  degan  muborak 

hadislariga  asoslangan  va  o ‘z  tariqat  y o ‘liga  sodiq  b o ig a n   Xoja 

Ahmad  Yassaviy  hazrat  Mir  Alisher  Navoiy  yozganlaridek  «Shohu 

gado  aning  irodat  va  ixlosi  istoni»da  bosh 


Download 11,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish