Бўлажак ўқитувчиларда коммуникатив кўникмаларни шакллантириш

Курс иш мавзусининг долзарблиги. Ўқитувчилик касби энг фахрли, энг аҳамиятли касблардан биридир. Аввало, ўқитувчи жамиятнинг муносиб кишиларини тайёрлашни ўз педагогик фаолиятининг асосий мақсади деб билади. Бу касбнинг ифтихори шундаки, ўқитувчи тарбиялаб ўстирган ниҳолларнинг ҳосили, қанчадан-қанча авлодларни баҳраманд қилади. Таълим-тарбиянинг муваффақиятли олиб борилиши ўқитувчининг дунёқарашига, шахсий фазилатига, болаларни севишига, педагогиклик маҳорати ва тайёргарлигига боғлиқдир.
Мустақил йўлдан катта одим ташлаб кетаётган Ўзбекистон жумҳурриятида ҳозирги вақтда ўқитувчилар ролини ошириш мақсадида бир мунча арзугилик ишлар амалга оширилди ва оширилмоқда. Чунки, таълим системасини ривожлантирмай туриб, янги ҳаёт қуриш мумкин эмас. Республикамиз Президентининг халқ таълими, ўқитувчиларга тааллуқли фармонлари ёш авлоднинг мустақил ҳаётга йўлловчи турмушини яхшилашда ва моддий манфаатларини оширишда муҳим омил сифатида хизмат қилмоқда.
Ўқитувчи шахси хусусиятларининг муҳим томонини унинг маънавий ва сиёсий эътиқоди, дунёқараши ташкил қилади. Ўқитувчи ёшларда Ватанга, халқига, она-юртига, ўлкасига муҳаббат, меҳнатсеварлик, инсонпарварлик, ҳалоллик, ростгўйлик, аҳлоқий поклик, камтарлик, хато ва камчиликларга нисбатан муросасизлик, дўстлик, ўртоқлик, қардошларга бирдамлик каби юксак аҳлоқий фазилатларни тарбиялайди. Бу аҳлоқий фазилатлар ёшларни ички эҳтиёжи бўлиб қолиши учун курашади.
Республикамиз биринчи Президентимиз И.А. Каримов миллий ғоя мустақиллик мафкурасини шакллантириш ишининг ҳаётий зарурати ва долзарблиги ҳақида гапирар эканлар, «Инсон шахсини, унинг юксак маънавий фазилатларини камол топтириш, миллий истиқлол мафкурасини шакллантириш, ёш авлодни бой маданий меросимиз ҳамда тарихий қадриятларимизга ҳуррмат-эътибор, мустақил Ватанимизга мехр-муҳаббат руҳида тарбиялаш талаблари олдимизга муҳим вазифаларни қўймоқда»¹, деб алоҳида таъкидлайдилар. Демак, ёшларни миллий анъаналаримизга нисбатан ҳурмат руҳида тарбиялашни аҳолининг турмуш ва тафаккур тарзи билан, миллий ва маданий қадриятларимиз, халқ анъаналари, расм-русумлари ва урф-одатлари билан боғлиқ тарзда олиб бориш лозим. Тадқиқотнинг долзарблиги айнан шу йўналишда таълим тизимини такомиллаштиришда ўқитувчи психологиясининг ўрнини ҳамда уни шакллантирувчи ижтимоий психологик омилларни илмий асослаш, уларни амалда жорий этиш вазифасидан келиб чиқади. Ёшларни миллий ғоя ва мустақиллик мафкураси руҳида тарбиялаш маъсулияти устоздан ўз фаолиятини ва талаба-ўқувчиларга муносабатини тахлил қилиш, янги даврга мос иш услубларини қўллашни талаб этади. Маърифатли, инсонпарвар муаллим-устозгина ёшларни ҳар томонлама ривожланган шахслар қилиб тарбиялашга қодирдир.
Устоз бўлиш учун, аввало, киши ўз ишининг мазмун ва моҳиятини билиши, уни шогирдлар билан ўртоқлашиш, иш моҳиятини ёшларга билдириш, ички ва шахслараро муносабатларда интизомлилик, оқкўнгиллилик, адолатлилик каби қатор сифатларга эга бўлиши лозим. Устоз – билимдон, ўз услубига, техникаси, стилига, тактикасига эга бўлган шахс сифатида, ушбу сифатларни шогирдларига ўтказа олиш, «таъсирлантириш» маҳоратига эга бўлиши лозим.
Президентимиз И.Каримов мамлакат равнақи кадрларнинг ҳаётга қай даражада тайёр эканлиги билан узвий боғлиқлигини ўз нутқларида таъкидлаб, ҳозирги замон таълим - тарбия жараёнларини тубдан ўзгартириш, собиқ авторитар педагогикадан воз кечиш ва ёшларни энг замонавий педагогик технологиялар асосида ўқитиш ҳамда тарбиялашга ўтиш вақти келганлигини, бунда барча устоз-педагоглар ўз фаолиятларида тубдан ўзгариш қилишлари давр талаби эканлиги ғоясини «Баркамол авлод орзуси» асарида ҳам кўрсатиб бердилар.
Бошқача қилиб айтганда, ёшларни маънавий жиҳатдан етук қилиб тарбиялаш, уларда ҳаётга, миллий-маданий меросимизга нисбатан фаол муносабатни шакллантириш, уларнинг маънавий соғлом, руҳан тетик ривожланиши учун таълим жараёнида зарур шарт-шароитларни яратиш зарурати тадқиқот муаммосини аниқлашга имкон беради. Мавзунинг илмий муаммоси Республикамиз биринчи Президентимиз И.А. Каримов таъкидлаганидек, «Буюк маънавиятимизни тиклаш ва янада юксалтириш, миллий таълим-тарбия тизимини такомиллаштириш, унинг миллий заминини мустаҳкамлаш, замон талаблари билан уйғунлаштириш асосида жаҳон андозалари ва кўникмалари даражасига чиқариш» вазифаларнинг мазмунидан ҳам келиб чиқади. Таълим тизимида ислоҳотлар ўтказиш педагогларнинг психологик билимдонлиги ҳамда амалий кўникмаларини тобора ошириб боришни тақозо этади. Бунда таълим жараёнига янгича ёндашиш, услуб ва мазмунан такомиллашган воситалардан унумли ҳамда ўринли фойдаланиш зарурдир.