Бизнес вa тaдбиркорлик олий мaктaби

 
САНОАТ ВА КИЧИК КОРХОНАЛАРДА ИШЛАБ ЧИҚАРИШНИ 
РАҚАМЛАШТИРИШНИНГ ИННОВАЦИОН ИНФРАСТРУКТУРАСИ 
Жаппаров Ф. – ОБМ тингловчиси 
Ахборот 
технологияларининг 
такомиллаштирилиши 
иқтисодий 
панорамани тубдан ўзгартирди. Анъанавий корхоналарда, яъни саноат ва 
агросаноат мажмуаларида ҳам муҳим ўзгаришлар юз бермоқда. Замонавий 
технологиялар эволюциясига келсак, уларнинг корхонада такрор ишлаб 
чиқаришнинг асосий омиллари ўзгаришига, ташкилот иқтисодиёти ва бизнесни 
бошқаришнинг асосий вазифаларига таъсир кўрсатишда уларнинг муҳим ролини 
таъкидлаш лозим.
Компанияни бошқаришда жуда катта миқдордаги маълумотлар билан 
ишлаш жуда муҳимдир. Бизнесни оператив бошқариш учун замонавий ахборот 
воситалари доираси сезиларли даражада кенгайиб, рақамли шаклга ўтмоқда. 
"Рақамли иқтисодиёт
1
" каби ноёб ҳодиса кўплаб соҳаларда биринчи ўринга 
чиқаётгани, унинг асосида Ўзбекистонда Рақамли иқтисодиёт 2030 стратегияси 
ишлаб чиқилган. 
Саноат ва тадбиркорлик соҳаларида рақамлаштириш жуда катта аҳамиятга 
эга - компаниялар маҳсулот дизайни даражасида ҳам, худди шу маҳсулотни 
рақамли шаклда ишлаб чиқариш жараёнлари даражасида ҳам имкон қадар 
кўпроқ симуляция қилишга ҳаракат қилишади. 
Катта компаниялар кўпинча кичик ҳажмдаги маҳсулотлар билан ишлашга 
қийналишади. Агар илгари улар одатда кичик партиядан бош тортишган бўлса, 
унда бугунги кунда бундай буюртмаларни бажариш анча тежамли бўлади. 
Таъмирлаш яна бир трендга ўхшайди. Ускунанинг ишдан чиқишини башорат 
қилиш ва проактив хизмат кўрсатиш нуқсонларни камайтиришга ва 
ускуналардан унумли фойдаланишга имкон беради. Тренд йўналиши - барча 
платформаларни ягона платформа асосида боғлайдиган "ақлли корхона" ни 
шакллантириш. Бундай корхона деярли "офлайн" иш олиб боради, одамни 
одатдаги ҳаракатлардан ва жараёнларни қўлда бошқариш харажатларидан халос 
қилади. 
Кичик ва ўрта бизнесни самарали ривожлантириш муаммоси Ўзбекистон 
учун тобора долзарб бўлиб қолмоқда. Бугунги кунда кичик ва ўрта бизнес бозор 
иқтисодиётининг муҳим элементидир. Хорижий мамлакатлар тажрибаси шуни 
кўрсатадики, давлатнинг барқарор ривожланиши ва иқтисодиётнинг барқарор 
1
Рақамли иқтисодиёт – Ананьин В.И., ЗиминК.В., Лугачев М.И., Гимранов Р.Д., Скрипкин К.Г. Цифровое 
предприятие: трансформация в новую реальность // Бизнес-информатика. 2018. 

---

959 
ривожланиши тадбиркорлик институтисиз имконсиздир, чунки айнан иқтисодий 
ўсиш суръати, мамлакат ялпи ички маҳсулотининг таркиби ва сифати айнан 
тадбтркорлик субъектлпри фаолияти билан боғлиқ.
Кичик корхона ташқи муҳит ўзгаришига мослашувчан таъсир кўрсатади, 
фойдаланилмаган бозор майдонини самарали равишда тўлдиради, бозор 
монополлаштиришини чеклайди, шу билан бирга қўшимча иш ўринлари 
яратади, бу эса инқироз пайтида айниқса муҳимдир. Тадбиркор аҳолини кўпгина 
товарлар ва хизматлар билан таъминлайди ва давлат учун муҳим солиқ 
тўловчисидир.
Бизнеснинг афзалликлари (мустақиллик, таваккал қилиш қобилияти, 
ташкилий ҳаракатчанлик, янгиликка мойиллиги, инновация, бошқарув ва 
технологик мослашувчанлик) тадбиркорга ўзгарувчан бозор шароитларига 
муваффақиятли жавоб беришга, керакли товар ва хизматларни сотишга, биринчи 
навбатда ўз капитали ва фаровонлиги билан жавоб беришга имкон беради. 
Рақамли трансформация режимида, мавжуд институционал тизим ўзгаради, 
институционал мувозанатнинг бошқа координаталари шаклланади, янада 
мураккаб ва қарама-қарши институционал муҳит шаклланади ва институционал 
трансформатсиялар ҳосил бўлади. Рақамли иқтисодиётга ўтиш тадбиркорлик 
соҳасига таъсир кўрсатмаслиги мумкин эмас.
Шу муносабат билан, Ўзбекистонда рақамли корхонани шакллантириш 
мавзуси ҳозирги пайтда айниқса долзарбдир. Рақамли иқтисодиётни 
ривожлантириш ва технологияларни жорий этиш муаммосининг долзарблиги 
фаол муҳокама қилинмоқда, чунки ушбу соҳани ўрганиш учун ягона назарий ва 
услубий база ҳозирда шаклланмоқда ва тўлиқ ишлаб чиқилмаган, бу унинг чуқур 
таҳлили ва ўрганилишига туртки беради. Рақамли иқтисодиёт бутун бошқарув 
тизимининг асоси, иқтисодиёт, янги бизнес моделлари, тўртинчи саноат 
инқилобининг асосидир.
Ўзбекистон ҳукумати томонидан тасдиқланган "Рақамли иқтисодиёт-2030"
1
дастурида 2030 йилгача иқтисодиётнинг етакчи тармоқларига юқори 
технологияларни киритиш режалаштирилган. 
Бизнинг фикримизча, рақамли иқтисодиёт бизнес тузилмалари томонидан 
маҳсулот ва хизматларни ишлаб чиқариш учун фаол фойдаланадиган янги 
технологик воситаларнинг ҳам кўплиги, шунингдек рақамли алоқа 
каналларининг пайдо бўлиши ва ахборотдан фойдаланишга ёндашувни қайта 
кўриб чиқиш билан тавсифланади. Ахборот саноати рақамли иқтисодиётнинг 
асосий қисмидир. Бошқа тармоқларда рақамлаштиришни таъминлаш учун у 
умуман иқтисодиётнинг ўсиш суръатларидан тезроқ ўсиши керак ва 2030 йилга 
келиб у ЯИМда ўз улушини намоён этиши керак. Рақамли иқтисодиётни 
шакллантириш иқтисодий жараёнларнинг барча иштирокчилари ўртасида турли 
хил ўзаро алоқаларни амалга ошириш мақсадида ахборот-коммуникатсия 
технологияларидан 
фаол 
фойдаланиш 
билан 
тавсифланади. 
Фаол 
рақамлаштириш даврида бизнес юритиш қоидалари ўзгариб бормоқда. 
1
Рақамли иқтисодиёт-2030-ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони «Рақамли Ўзбекистон — 2030» 
стратегиясини тасдиқлаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”

---

960 
Анъанавий иқтисодиётда харидор ишлаб чиқарувчилар нимани таклиф 
қилаётганидан мамнун бўлиши керак бўлса, рақамли асрнинг истеъмолчилари 
бозорга ўзларининг қоидалари билан кириб борадилар.
Замонавий трансформацион босқич технологик драйвери бу мобиллик, 
ижтимоий тармоқлар, булутли ҳисоблаш, сенсорли тармоқлар, интернет, 
маълумотлар билан ишлаш учун сунъий интеллект технологияларидан иборат. 
Биргаликда ушбу технологиялар "ақлли" ва ҳамма нарсани яратишга имкон 
беради: ҳукуматлар, уйлар, шаҳарлар, иш жараёнлари, соғлиқни сақлаш, 
транспорт ва бошқалар, бизнес, истеъмолчилар ва умуман жамият учун янги 
имкониятларни очиб беради. 
Бу ерда компаниялар учун янги бизнес қийматини яратиш учун жуда кўп 
имкониятлар мавжуд ва рақамли ишлаб чиқаришга ўтиш бутун тармоқларни 
яратмоқда. 
Рақамли трансформация
1
етакчи корхона томонидан тўпланган 
қадриятларни инкор қилмасдан, ўз бизнесини такомиллаштириш ва замонавий 
бозорда ўз ўрнини эгаллаш истаги билан юзага келади. Рақамли иқтисодиётнинг 
кўплаб афзалликлари бор. Бу тўловларнинг нархини пасайтиради ва янги 
даромад манбаларини очади. Онлайн хизматларнинг нархи анъанавий 
иқтисодиётга қараганда паст (биринчи навбатда реклама харажатлари пастлиги 
сабабли) ва хизматларнинг ўзи ҳам жамоат, ҳам тижорат учун янада арзонроқ.
Бундан ташқари, рақамли оламдаги товарлар ва хизматлар тезда глобал 
бозорга кириши, дунёнинг исталган нуқтасида одамлар учун мавжуд бўлиши 
мумкин.
Таклиф этилаётган маҳсулот истеъмолчининг янги талаблари ёки 
эҳтиёжларини қондириш учун деярли бир зумда ўзгартирилиши мумкин.
Рақамли иқтисодиёт жуда хилма-хил маълумот, таълим, илмий ва кўнгил 
очиш таркибини тақдим этади – тезроқ, яхшироқ ва қулайроқ. Рақамли 
иқтисодиёт бу янги бизнес жараёнлари, янги бозорлар иқтисодиёти. 
Рақамлаштириш ва глобаллашувни бир-биридан ажратиб бўлмайди. Бошқа 
маънода чегаралар қанча кам бўлса, рақамли иқтисодиёт шунча тез ривожланади 
ва бир-бирига очилган мамлакатлар ягона иқтисодий маконни ташкил қилиб, 
фойда кўришади.
Рақамли иқтисодиёт – бу Интернет ва мобил ва сенсорли тармоқлар каби 
платформалар орқали этказиб бериладиган глобал иқтисодий ва ижтимоий 
тадбирларнинг 
тармоғи. 
Ва 
бу 
меҳнат 
унумдорлигини 
ошириш, 
компанияларнинг рақобатбардошлигини ошириш ва ишлаб чиқариш таннархини 
пасайтириш имкониятларидир.
Аслида, бу Интернетга кириш имкониятлари асосида иқтисодиётнинг 
моделидир. Иқтисодий адабиётда "рақамли корхона" атамаси ҳанузгача 
мунозарали бўлиб келганлиги сабабли, уни аниқлаш назарий ва амалий 
жиҳатдан биз учун мазмунли кўринади.