Bitiruvoldi amaliyoti

Oqimning kombinatsiyalashgan jadvalida qat’iy va erkin ritmli oqimlar birgalikda qo‘llaniladi. Ya’ni tayyorlov seksiyalarida erkin ritmli oqim, biriktirish seksiyalarda esa qat’iy ritmli oqimlar qo‘llaniladi.
Yarimtayyor mahsulotlarning jarayon ichida uzatilish usuliga ko‘ra oqimlar
konveyerli va konveyersiz turlarga bo‘linadi.
Konveyerli oqimlarda tikilayotgan mehnat predmetlari bir ish o‘rnidan ikkinchisiga mexanik transportyorlar yordamida, texnologik jarayonining muayyan, ya’ni qat’iy taktiga moslab o‘tkazib turiladi.
Konveyersiz oqimlarda mehnat predmetlari bir ish o‘rnidan ikkinchisiga qat’iy ritmsiz ishlaydigan mexanik transportyorlar yordamida uzatilib turiladi.
Konveyerlar tikuv oqimlarida ikki xil ritmda ishlaydi: dispetcher - operatsiya - operatsiya (DOO)< dispetcher - operatsiya - dispetcher (DOD).

11. 
    – rasm. Tikuv oqimida dispetcher - operatsiya - operatsiya (DOO) ritmda ishlaydi
    

11. 
    – rasm. Tikuv oqimida dispetcher - operatsiya - dispetcher (DOD) ritmda ishlaydi.
    

Konveyer oqimlarda quyidagi shart-sharoitlarga rioya qilish kerak:

• 
  ish o‘rinlarini joylashtirishda texnologik izchillikka rioya qilish;
  
• 
  har bir operatsiyaning bajarilishi belgilangan vaqtga teng bo‘lishi;
  
• 
  har bir operatsiya, uni bajarish uchun sarflanadigan vaqtga ko‘ra bir yoki bir necha ish o‘rniga biriktirilishi;
  
• 
  mehnat predmetlari bir ish o‘rnidan ikkinchisiga mexanizatsiyalash- tirilgan transportyor qurilma vositasida uzluksiz uzatilishi;
  
• 
  ish o‘rinlariga mehnat predmetlarining oldindan belgilangan vaqt oralig‘ida kelib turishiga erishish.
  

a) b)

v)

14- rasm. Bir qatorli (a); ikki qatorli (b); uch qatorli (v) konveyerli oqimlar sxemasi.
Konveyer oqimlarni qo‘llash natijasida ishchilar mehnatini yengillashtirishga tugallanmagan ishlab chiqarish predmetlari va ishlab chiqarish siklini qisqartirishga, aylanma mablaglarning aylanishini tezlashtirishga erishiladi. Biroq ish ritmi juda qat’iy bo`lganligi sababli oqimdagi har bir operatsiyani har bir ish o‘rniga biriktirish aniq hisobga olingan bo‘lishi, konveyer oqimlar ish kuchi bilan to‘la ta’minlangan bo‘lishi lozim.
Tikuvchilik ishlab chiqarishda konveyer va konveyersiz oqimlarda tasmali, alvonch, osma va adresli transportyorlar qo‘llaniladi.
Transportyorlar uzluksiz harakatlanadigan va to‘xtab-to‘xtab harakat lanadigan transportyorlarga bo‘linadi.
Uzluksiz harakatlanadigan transportyorlarga ish organlari to‘xtovsiz harakatlanib turadigan transportyorlar kiradi. Ularning harakatlanish tezligi texnologiya operatsiyasini bajarishning belgilangan muddatiga teng bo‘lishi kerak.
To‘xtab - to‘xtab harakatlanadigan transportyorlarning tasmasi vaqt-vaqti bilan harakatga kelib, ish zonasi qadamiga teng masofaga suriladi va shu vaqt ichida mehnat predmetlarini ish o‘rinlariga yetkazib beradi, keyin transportyor ma’lum vaqtga qadar to`xtaydi. Shundan keyin u avtomatik ravishda harakatga keladi.
Transportyorlar tasmasining harakatlanishini va to`xtashini maxsus mexanizm (vaqt relesi) rostlab turadi.
Eni tor binolarda to`ntarilmaydigan alvonchli kichik hajmli to‘xtab-to‘xtab ishlaydigan qo`shqavat konveyerlar ishlatiladi. Bunday konveyerlar jarayondagi ish o‘rinlarining ikki qatoriga xizmat qiladi.
Transportyorlar bajaradigan vazifasiga ko‘ra taqsimlovchi va ish bajaradigan transportyorlarga ajratiladi. Taqsimlovchi transportyorlar mehnat predmetlarini bir ish o‘rnidan ikkinchi ish o‘rniga siljitib uzatadi. Bunda ishchilar mehnat predmetlarini transportyordan olib, o‘z ish o‘rinlarida ishlov beradilar, so`ngra yana transportyorlarga qaytarib qo`yadilar. Ish bajariladigan transportyorlarda esa mehnat predmetlari transportyordan olinmaydi, ularga bevosita shu transportyorda ishlov beriladi. Tikuvchilik sanoatida bunday trasportyorlar yarimtayyor buyumlarga bug‘ va issiq havo bilan uzluksiz ishlov beriladigan ishlab chiqarishdagina qo‘llaniladi. Masalan, qolipga kiydirilgan bosh kiyimlarni bug‘lash, quritish va hokazolar. Bunday transportyorlar yengil sanoatda kam qo‘llaniladi.

15. 
    – rasm. Bir guruhli konveyerli oqimlar.
    

    a)	b)
    v)	g)

16. 
    - rasm. Yarimfabrikatlarning oqimdagi harakati.
    

a) to‘g‘ri chiziqli harakat; b) zigzagsimon harakat; v) to‘g‘ri chiziqli harakat shartli belgisi; g) zig-zagsimon harakat shartli belgisi; З - yarimfabrikatni ishga tushirish; В – buyumni ishlab chiqarish.

Hozirgi vaqtda tikuvchilik sanoatida konveyersiz oqimlar keng qo`llanilmoqda. Konveyersiz oqimlar agregat, guruhli va aralash (guruhli-agregat) oqimlarga ajratiladi. Shularning ichida eng samarali guruhli agregat oqim.

Guruhli-agregat oqimlar deganda, ma’lum detalni yoki tugunni tikishga ixtisoslashtirilgan ish o‘rinlarining alohida ixtisoslashtirilgan guruhlaridan iborat bo‘lgan oqim tushuniladi.

15. 
    –rasm. Guruhlarda ish o‘rinlarini joylashtirish.
    

To‘g‘ri chiziqli konveyer oqimlardan guruhli-agregat oqimlarning farqi shundaki, bularda guruh ichida detallar ish o‘rniga qaytib kelishi ham mumkin, uning uchun detal qaytib ketadigan ish o‘rni detal qaytib keladigan ish o‘rniga yaqin bo‘lishi shart.

Guruhli - agregat oqimlar konveyer oqimlarga nisbatan bir qator afzalliklarga ega: birinchidan, guruh ichida detallar ish o‘rniga qaytib kelishi ham mumkin; ikkinchidan, operatsiyalar tor ixtisoslashtirilib, buyumlar pachkalab tushiriladi va mehnat unumdorligi 4-15%ga yuqori bo‘ladi; uchinchidan, ixtisoslashtirilgan guruhlarda bitta kiyimning detal va tugunlari parallel tiqilishi tufayli kiyimni tikish sikli qisqaradi, aylanma mablag`larning aylanish tezligi kuchayadi; to‘rtinchidan, biror bir sabab bilan ishchilar tizimi to‘la bo`lmay qolgan hollarda ham, ishning ritmi buzilmaydi, shu guruh ichida ish qayta taqsimlanadi. Bunda operatsiyalar juda tor ixtisoslanishi, buyumlar pachkali tushirilishi va "zanjirsimon" tikish mumkinligi natijasida mehat unumi 4% dan 15,0% gacha ortadi, yuksak unumli uskunalardan maksimal darajada foydalaniladi. Ishchilar shaxsiy ish qobiliyatlaridan to‘laroq foydalaniladilar. Ixtisoslashgan guruhlarda bitta kiyim detallari va tugunlarini parallel tikish mumkin bo‘lishi natijasida tikish sikli qisqaradi. Biron guruhda ishchilar to‘la bo‘lmasa ham ishdagi ritmiklik buzilmaydi, chunki shu guruh ichida ishni qayta taqsimlash mumkin bo‘ladi. Guruhli-agregat oqimlar tashkiliy jihatdan yaxlit oqimlar bo`lmay, ma’lum detalni yoki tugunni tikishga ixtisoslashgan ish o‘rinlarining alohida-alohida guruhlaridan iboratdir. Har qaysi guruhdagi ish o‘rinlari mustaqil agregat, guruhli-agregatdir. Shu sababli ular guruhli-agregat oqimlar deyiladi. Buyumni ishga tushirish usuli pachkali bo‘lgan juda katta quvvatli oqimlarnigina guruhli agregat usulini tashkil qilishi mumkin.
Bunday oqimlarda tashkiliy operatsiyalar, dastlab, ularning texnologik turdoshligi va ishchilarning ma’lum detal yoki tugunlarni tikishga ixtisoslashganlik prinsipi asosida tuzilib, keyin shunga moslab oqimning takti belgilanadi. Bunda ishdagi qo‘shimcha harakatlarni qisqartirish, tikish tartibiga
rioya qilish, razryadi bir xil yoki bir-biriga yaqin operatsiyalarni birlashtirish va bitta uskuna va moslamada bajariladigan operatsiyalar sifati yaxshi chiqadigan bo‘lishi zarurligi ham hisobga olinadi. Oqimning bunday tuzilgan texnologik sxemasi tekshirib ko‘riladi va ko‘pchilik operatsiyalar bajarilish vaqtiga karrali qilib oqimning takti belgilanadi.
Guruhli-agregat oqimlar ba’zan o‘rtacha vaqtga qarab hisoblab chiqiladi. Bunda jarayondagi bir vaqtda tiqiladigan modellarning har bir bo‘linmas operatsiyasiga sarflanadigan o‘rtacha vaqti va oqimning har qaysi model bo‘yicha quvvati hisobga olinadi.
O‘rtacha vaqt quyidagi formula bilan topiladi:

bu yerda: