Bitiruvoldi amaliyoti

Ishlab chiqarish oqimlarini tashkil qilishning shakllari, asosan, to‘rtta belgisi bilan farqlanadi:

• 
  Bir maromda ishlash darajasi bo‘yicha.
  
• 
  Tikuv buyumlarni ishlab chiqarish oqimga tushirish bo‘yicha.
  
• 
  Mahsulotni tashish usuli bo‘yicha.
  
• 
  Tashkiliy operatsiyalarning vaqtini moslash usuli bo‘yicha.
  

1. 
   - rasm. Tugallangan siklli kichik quvvatli korxonaning strukturaviy sxemasi. Rasmda: РЦ – tayyorlov sexi; РЦ – bichish sexi; ЭЦ – tajriba (eksperimental) sexi; ШЦ – tikuv sexi; СГП – tayyor buyumlar ombori.
   

2. 
   – rasm. Tugallangan siklli o‘rta va katta quvvatli korxonaning strukturaviy sxemasi.
   

Rasmda: ПЦ – tayyorlov sexi; РЦ – bichish sexi; ЭЦ – tajriba (eksperimental) sexi; ШЦ – tikuv sexi; OЦ – pardozlash sexi; СГП – tayyor buyumlar ombori.

3. 
   – rasm. Tugallangan siklli korxonaning strukturaviy sxemasi.
   

Rasmda: ПЦ – tayyorlov sexi; РЦ – bichish sexi; ЭЦ – tajriba (eksperimental) sexi; ЦС – yig‘ish sexi; OЦ– pardozlash sexi; СГР – tayyor buyumlar ombori.

4. 
   – rasm. Tugallanmagan siklli ishlab chiqarish birlashmasini strukturaviy sxemasi.
   

Rasmda: ПЦ – tayyorlov sexi; РЦ – bichish sexi; ЭЦ – tajriba (eksperimental) sexi; ШЦ-1 – birinchi korxona filiali; ШЦ-2 – ikkinchi korxona filiali; OЦ – pardozlash sexi; СГП – tayyor buyumlar ombori.

5. 
   rasm. Tugallanmagan siklli ishlab chiqarish birlashmasining strukturaviy sxemasi.
   

Rasmda: ПЦ – tayyorlov sexi; РЦ – bichish sexi; ЭЦ – tajriba (eksperimental) sexi; ШЦ-1 – birinchi korxona filiali; ШЦ-2 – ikkinchi korxona filiali; OЦ – pardozlash sexi; СГП – tayyor buyumlar ombori.
Ixtisoslashtirilganligiga, kooperatsiyalashtirilishiga, ishlab chiqarish jarayonini tarkibiy tuzilishi va quvvatlariga qarab tikuvchilik korxonalari turlicha bo‘ladi. Tikuvchilik sanoati korxonalarining ixtisoslashtirilishi, mahsulot turlarining va o‘lchovlarining juda ko‘pligi, materiallarning keng assortimenti har xil texnologiyalarni qo‘llashni talab qilishi, moda o‘zgarishini hisobga olinishi, kiyimlarning mavsumiyligi, iqlim va milliyligi bilan farqlanishiga qarab, o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Bir yoki bir nechta turdosh buyumlarni oqimga hech qanday o‘zgartirish kiritmay (mavsumiydan tashqari) ishlab chiqaradigan korxona ixtisoslashtirilgan korxona deyiladi. Turdosh buyumlar deb quyidagilarni aytish mumkin:

• 
  jun gazlamadan erkaklar paltosi va mavsumiy erkaklar, ayollar va o‘smirlar paltosi;
  
• 
  jun gazlamadan o‘smirlar va erkaklar kostyumi;
  
• 
  maktab yoshigacha va yasli yoshidagi o‘g‘il bolalar qishki, mavsumiy va yengil paltosi va boshqalar.
  

Detallarni tayyorlash, yig‘ish va pardozlash ishlari alohida sex yoki oqimlarga ajratilgan bo‘lsa, bunday korxonalarda detallarga ishlov berish guruhlari ixtisoslashtirilgan bo‘lishi mumkin. Bunda ishlab chiqarish jarayoni bitta yaxlit oqimdek tuziladi.
Ayrim hollarda mamlakatning u yoki bu viloyati, tumani asosiy sanoat markazlaridan ancha yiroqda joylashgan bo‘lsa, ko‘p assortimentli korxonalarni loyihalash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunday hollarda mamlakat tashqarisidan tikuvchilik mahsulotlarini keltirmay turib, ushbu viloyat va tumanlar aholisi talabini qondirish mumkin bo‘ladi.
Korxona ishlarini kooperativlashtirish bo‘yicha mustaqil yoki boshqa korxonalar bilan birlashtirilgan bo‘lishi mumkin. Ishlab chiqarish birlashmasi qoida bo‘yicha 3-5 ta, ayrim hollarda ko‘p korxonalardan iborat bo‘lishi mumkin. Ular quyidagilarga asosan tashkil etiladi:

• 
  birlashma korxonalari tomonidan texnologik jihatdan turdosh bo‘lgan mahsulotlar assortimentini ishlab chiqarishi bo‘yicha;
  
• 
  birlashmaga kirgan korxonalarni joylashishi bo‘yicha, ya’ni ular bir-biriga yaqin joylashgan bo‘lishi kerak (bir shaharda yoki aholi yashash joyiga yaqin joylashgan, hududi yaqin bo‘lgan korxonalar);
  
• 
  detallarni tayyorlash va buyumga ishlov berish bosqichlarini ixtisoslashtirish darajasi bo‘yicha tajriba, bichish sexlarini, omborxonalarni, uskunalarni kapital ta’mirlashni markazlashtirish.
  

Korxonalar nafaqat ishlab chiqariladigan mahsulotlarni turdoshligi bo‘yicha birlashtiriladi, balki savdo-tikuv sanoati birlashmasi (STSB) yoki ilmiy-ishlab chiqarish birlashmalari (IICHB) ham tashkil etilmoqda.
Tikuvchilik korxonalari ishlab chiqarish sxemasi bo‘yicha farqlanadilar. Birlashmalar mahsulotlarni tayyorlashda tugallangan yoki tugallanmagan sikl asosida tuzilgan bo‘lishi mumkin. (1, 2, 3, 4, 5, 6 - rasmlar).
Ishlab chiqarish sxemasi turlarining ko‘pligi ularda ishlab chiqariladigan mahsulot soniga bog‘liq. Kam quvvatli korxonalarda ko‘proq mahsulotlarni ishlab chiqarish tugallanmagan sikl asosida bajariladi, bunda korxona uchun ajratilgan resurslardan (ajratilgan maydon, materiallar, ishchi kuchi, jihozlar) ratsional foydalaniladi. Kiyim ishlab chiqarish jarayonining tugallangan texnologik sikli ko‘proq o‘rta va katta quvvatli korxonalarda qo‘llaniladi. Korxonalarning quvvati qanchalik katta bo‘lsa, ular shunchalik ixtisoslashtirilgan bo‘ladi. Bu esa,
zamonaviy texnika va texnologiyadan foydalanish darajasini oshiradi. Korxona quvvatini aniqlash uchun har xil ko‘rsatkichlar qo‘llaniladi. Tikuvchilik sanoati rivojlanishining boshlang‘ich davrida korxonaning quvvati unda ishlatilgan universal tikuv mashinalarining soni bilan aniqlangan. Keyinchalik undan voz kechildi, chunki texnika va texnologiyaning rivojlanishi bilan ularning solishtirma ulushi mahsulotlarni tayyorlashda tez pasayib ketdi va har xil ko‘rinishdagi mahsulotlar uchun birdek bo‘lmay qoldi. Korxonaning quvvatini uning bir smenada yoki yil davomida ishlab chiqarayotgan mahsuloti soni bilan aniqlash yaxshidir, lekin hozirgi vaqtda quvvatni ishlab chiqarishdagi ishchilarning umumiy soni va tayyor mahsulotga normativ ishlov berish qiymati (NIBq) orqali aniqlash yanada maqsadga muvofiq bo‘ladi. Qayd etilganlardan xulosa qilib, tikuv korxona turlari quyidagicha klassifikatsiyalanadi.

7 – rasm. Tugallanmagan siklli ishlab chiqarish korxonasining yuk tashish sxemasi. Rasmda: ПЦ – tayyorlov sexi; РЦ – bichish sexi; ШЦ-2 – ikkinchi korxona filiali; ШЦ-1 – birinchi korxona filiali; OЦ – pardozlash sexi; ЭС – tajriba (eksperimental) sexi; СГП – tayyor buyumlar ombori.

	8 – rasm. Tugallangan siklli ishlab chiqarish korxonasining yuk tashish sxemasi. Rasmda: ПЦ – tayyorlov sexi; РЦ – bichish sexi; ШЦ-2 – ikkinchi korxona filiali; ШЦ-1 – birinchi korxona filiali; OЦ – pardozlash sexi; ЭС – tajriba (eksperimental) sexi; СГП – tayyor buyumlar ombori.
	9 – rasm. Ishlab chiqarish korxonasining yuk tashish sxemasi. Rasmda: ПЦ – tayyorlov sexi; РЦ – bichish sexi; ШЦ-2 – ikkinchi korxona filiali; ШЦ-1 – birinchi korxona filiali; OЦ – pardozlash sexi; ЭС – tajriba (eksperimental) sexi; СГП – tayyor buyumlar ombori.