Birinchi bob: Shayx Ziyovuddinxon Ibn Eshon Boboxonning hayoti va ijodi

Boboxonning tarixiy va ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati

Shayx Ziyovuddinxon Ibn Eshon Boboxon (1879-1971) Oʻzbekistonning mashhur ilmiy shaxsiyati boʻlib, oʻzbek tilining tarixiy va ijtimoiy fanlari, falsafa, jahon adabiyoti va dinshunosligi sohasida koʻp yillar davomida oʻzining oʻziga xos fikrlari va nazariyalari bilan ajralib turib kelgan.
Boboxon, oʻzbek tilining izohli lugʻati bilan mashhur boʻlgan "Oʻzbek tilining izohli lugʻati"ni tuzgan. Uning "Mafhum va nazariy tavsiflarning qayta yuzasidan oʻzbek tilidagi ifodalar" nomli 6-jildlik asari, oʻzbek adabiyoti tarixi va uslubi haqida mavzularni oʻz ichiga oladi. U ayni vaqtda, jahon adabiyoti tarixi, falsafa, riyaziya, tabiiy fanlar va boshqa koʻplab sohalarda ham ishladi.
Boboxon falsafiy fikrlarini, shuningdek, dinshunoslik sohasida yaratgan nazariyalarni jamlagan bir nechta asar yozgan. Uning "Izohli din" nomli asarida, islom dinining uslubiy aniqlovchisi sifatida, bu dinning mazmuni, aqidasi va oʻziga xos falsafiy aniqlovchisi sifatida ishlab chiqarilgan boʻlib, u yordamida musulmonlarning islomiy aqidasi va ibodatlari haqida ma'lumotlar olishlari mumkin.
Boboxonning koʻpgina ijtimoiy-tarixiy mavzulardagi asarlari, uning qarashlari va nazariyalari bilan aniqlovchi vaqtlardagi eng yaxshi ilmiy ishlar hisoblanadi. Uning falsafa, adabiyot va dinshunoslik sohalari boʻyicha yaratgan yuzlab asarlari koʻplab sohaga qaratiladi va hali ham ilmiy kutubxonalar koʻrsatma raqamlari bilan saqlanmoqda.
Shayx Ziyovuddinxon Ibn Eshon Boboxon turli sohalarda da faoliyat ko'rsatgan. Ulardan ba'zilari quyidagilardir:
Ilm-falsafa: Shayx Ziyovuddinxon Ibn Eshon Boboxon o'zining katta fanining, ya'ni ilm-falsafaning yirik mutafakkiri sifatida mashhurdir. Uning "Risola-yi Ishq" (Sevgi Risolasi), "Tahqiqot-yi falsafiy" (Falsafa tadqiqotlari) va "Majmu'alar" (Majmu'alar to'plami) kabi yuzlab kitoblari mavjud.
Adabiyot: Shayx Ziyovuddinxon Ibn Eshon Boboxon adabiyot sohasida ham mashhurdir. U o'zining "Muhakamat al-Lughatayn" (Ikki tilning munozarasi) nomli asari bilan "Arab va Fars adabiyotlarining munozarasi" mavzusida yozgan kitobida ikki sharq adabiyoti tili yig'indisini olgan.
Tabiiy fanlar: Shayx Ziyovuddinxon Ibn Eshon Boboxon tabiiy fanlar sohasida ham ishlab chiqgan. Uning "Tibb al-Qalb" (Yurak tabibi) nomli asari bilan yurak va salomatlik masalalariga bag'ishlangan yuqori sifatli kitoblarining yuzlablari bor.
Ma'naviyat: Shayx Ziyovuddinxon Ibn Eshon Boboxon diniy ma'naviyat sohasida ham katta ahamiyatga ega edi. Uning "Al-Risola al-wazhira" (Katta Risola) nomli asari shuning misoliga misoldir.
Shayx Ziyovuddinxon Ibn Eshon Boboxonning faoliyatining birinchi sababi, uning g'oya va fikrlarini mavjudiyatga ta'sir qilishdir. Uning asarlari dunyoning turli joylarida o'qilgan va o'qilmoqda.
Shayx Ziyovuddinxon Ibn Eshon Boboxonning faoliyati, 20-darajali ilmiy-tadqiqot instituti (maorif: Mirzo Ulug‘bek nomidagi Boboxon instituti)ni o'z ichiga olgan yillarda yirik ta'sir qoldirdi. 1940-yillarda bobo o'z muassasasini O'zbekistonning Qoraqalpog'iston, Buxoro, Samarqand va Farg'ona viloyatlarida tashkil qilishga erishdi. U yuqorida aytilgan filosofiyaviy fikrlariga muvofiq, "mavjudotning birlikdagi sirlari", "takroriylik kanonlari", "ilm-fan nazariyasi" kabi ko'plab muhim asarlarni yozdi.
Shayx Ziyovuddinxonning "Mavjudotning birlikdagi sirlari" asari uning ilmiy-tadqiqotining boshqa ko'rsatmalaridan farq qiladi. Ushbu asarda o'zining "har doim istiqomatda qarorgohining mavjudligiga ishonish", "qaror va voqea qaysi darajada ko'p holatda bir-biriga bog'liq", "ilmiy tadqiqot ishida natijalar cheklangan muayyan imkoniyatga ega" kabi tushunchalarini izhor qilgan. Bu tushunchalarning yirik ta'siri shu sohada yirik bir markaga aylandi va O'zbekistonning ma'naviy-ma'rifiy hayoti uchun muhim ahamiyat kasb etdi.Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxonning tarixiy va ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati oʻzbek tilida quyidagicha yoziladi:
Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxon, Uzbekiston Respublikasi Fargʻona viloyatida 1928-yil 17-mayda tugʻilgan islom alimi, filosof, adabiyotshunos, falsafa muxlisidir. U islomiyyat, adabiyot va falsafiy muhokama sohasida katta ehtirom bilan tanilgan va oʻzining ilmiy ishlari bilan keng nom olishgan.
Shayx Ziyovuddinxon Farg'ona viloyatida eng yirik islomiy madrasalardan biri deb taniladigan Gʻafurov nomli madrasada ta'lim olib, shu yerdan islomiy ilmiy bilimini oshirib, adabiyotshunoslik va falsafa sohasida oʻzining koʻp miqyosli tadqiqotlarini amalga oshirgan.Uning yaratgan "Ilm va Fan" adabiyoti, islomiy ilm fanlarining turli aspektlarini tahlil qiladi va nazariy va amaliy masalalarga oid taʼriflar beradi. Bu adabiyot shayxning ilmiy sohalar boʻyicha gʻalati va bilimsel ishlari haqida toʻliq maʼlumot beradi.
Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxon tarixiy muzokaralar sohasida ham etkili ishlar koʻrsatgan. U oʻzining dushmanlari va fikr-mualliflarning eserlari bilan yakindan tanishib, ularga oid nazariyalarni va muhokamalarini oʻrganib, ular bilan ilmiy munozaralar olib borishgan.Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxonning faoliyati oʻzbek adabiyoti, islomiy ilmiyot va falsafasi uchun ahamiyatli hisoblanadi. Uning yozgan eserlari, ilmiy yutuqlari va oʻzining ilmiy fikrlari oʻzbek adabiyotining rivojlanishida katta ahamiyatga ega. Bugungi kunda ham Shayx Ziyovuddinxonning tarixiy va ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati e'tibor bilan olinadi va o'z o'rinini saqlab turadi.
Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxonning tarixiy va ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati davom etish bilan birga, u o'zbek adabiyotining yuqori darajada qadr qilinadigan shaxslari orasida joy oladi. U oʻzining oʻziga xos tarzda turli sohalar boʻyicha ilmiy ishlar koʻrsatgan.Shayx Ziyovuddinxonning tarixiy muzokaralar sohasidagi faoliyati shuningdek, uning ijtimoiy muzokaralarda ham e'tibor bilan olinadi. U, davridagi ijtimoiy muammolar, fikr-muammolar va oʻzining oʻziga xos fikriyatini oʻz ichiga olgan. Ushbu muzokaralarda oʻzining ilmiy nazariyalari va gʻoyalarini ifodalagan.
Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxon, tarixiy va ijtimoiy muzokaralarni yanada mustahkamlashtirish uchun bir necha adabiyotlar yozgan. U oʻzbek adabiyoti, islomiy ilmiyot va falsafa sohalarida oʻzining fikr-muhokamalarini va nazariyalarini amalga oshirgan. Bu adabiyotlar uning ilmiy yorugʻligi va tarixiy-badiiy qadrini oshirib, oʻzbek adabiyotining rivojlanishiga katta hissa qoʻshgan.
Shayx Ziyovuddinxonning tarixiy va ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati, oʻzbek adabiyoti, islomiy ilmiyot va falsafa sohalaridagi ishlari bilan bogʻliq ravishda oʻzaro bogʻlanadi. U oʻzining ilmiy yutuqlari, yozgan adabiyotlari va ilmiy fikrlari orqali hozirgi kunda ham oʻzbek adabiyotining rivojlanishi va mustahkamlanishiga katta ta'sir etmoqda. U shuningdek, yosh adabiyotchilarni oʻzining ilmiy asarlariga yo'naltirgan va ularni oʻzbek adabiyotida ilmiy faoliyatga yo'naltirgan.
Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxonning tarixiy va ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati, oʻzbek adabiyoti va ilmiyotining taraqqiyoti va rivojlanishiga katta hissa qoʻshgan.
Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxonning tarixiy va ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati davom ettirish bilan birga, uning taʼlimoti va mas'uliyatlari ham yodda saqlanadi. U Farg'ona viloyatida Gʻafurov madrasasida oʻqituvchi boʻlib faoliyat koʻrsatgan. Uning oʻqitish uslubi chuqur nazariy va amaliy bilimni oʻz ichiga olgan oʻquvchilar orasida mashhur edi.Shaykh Ziyovuddinxon tarixiy muzokaralar sohasidagi faoliyatida Turkiston, Maverannahr, Mawarannahr va boshqa mintaqa va davlatlarning tarixiy yurtlarining asosiy qadriyatlari, ularning tarixiy shaxslari va oʻzaro aloqalari bilan keng qamrovli munozaralar olib borishgan. Uning tarixiy muzokaralari, oʻzbek adabiyoti va tarixiy ilmiyotiga koʻp asar qoʻshgan.
Shaykh Ziyovuddinxonning ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati esa oʻz ichiga tashkil etgan ijtimoiy muammolarni tahlil qilish, milliy-ijtimoiy qadriyatlarni oʻzida mujassamlashtirish va ijtimoiy maslahatlarni koʻzdan kechirishni oʻz ichiga olgan. Ushbu muzokaralarda uning adabiy va falsafiy fikrlari ijtimoiy muammolarni hal qilishda rejalashtirilgan.
Shaykh Ziyovuddinxonning tarixiy va ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati, uning yaratgan adabiyotlar va fikrlar orqali bugungi kunga ta'sir etmoqda. Uning ilmiy yutuqlari, tarixiy va ijtimoiy bilimlarga keng doirada qoʻshimcha ma'lumotlar kiritgan. Uning asarlarining oʻzbek adabiyoti va ilmiyotidagi oʻrni oʻrnatilgan, uning fikrlari muhim hisoblanadi va mustaqil ilmiy tadqiqotlar uchun boy maqola materiallari sifatida qoʻllanilmoqda.
Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxonning tarixiy va ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati, oʻzbek adabiyotining rivojlanishi, tarixiy va ijtimoiy bilimlarning ilmiy zamonaviylikka olib kelishiga qoʻshimcha hissa qoʻshgan.
Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxonning tarixiy va ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati davom ettirish bilan birga, uning ilmiy yutuqlari va asarlarining tahlil va taqdimoti hamda ularga aloqador davlat va jamiyat institutlari tomonidan qoʻllanish imkoniyati mavjud.Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxonning tarixiy muzokaralar sohasidagi faoliyati oʻzbek tarixiy ilmiyotida oʻzining oʻrni va ahamiyatini saqlab qolmoqda. Uning yozgan adabiyotlari, tarixiy izohlar va maqolalarida Turkiston, Maverannahr, Mawarannahr va boshqa mintaqa tarixi, tarixiy yurtlar va ulardagi tarixiy shaxslar haqidagi ma'lumotlar oʻz ichiga olgan. Bu esa tarixiy ilmiyotimizni zenginlashtiradi va keng qamrovli tarixiy tadqiqotlarga asos boʻlayapti.
Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxonning ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati esa oʻziga xos boʻlib, uning ijtimoiy maslahatlarni koʻzdan kechirishga oid ilmiy fikrlarini va muhokamalarini jamiyatning muhim masalalarini hal qilishga qoʻllashga imkon beradi. Uning ijtimoiy fikrlari milliy-ijtimoiy qadriyatlarimizni oʻzida mujassamlashtirib, oʻzbek jamiyatining rivojlanishida muhim oʻrin egallaydi.
Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxonning tarixiy va ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati, ilmiy jamiyatning uning asarlari va fikrlariga e'tibor berishi, ularni oʻrganishi va mustaqil ilmiy tadqiqotlar uchun boy maqola materiallariga murojaat qilishi yordamida davom ettirilishi lozim. Shuningdek, oʻzbek adabiyoti va ilmiyotining rivojlanishi uchun uning asarlari va fikrlari keng oʻrin egallashi kerak.
Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxonning tarixiy va ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati, oʻzbek tarixiy ilmiyotining rivojlanishiga muhim hissa qoʻshmoqda. Uning ilmiy yutuqlari va yozgan asarlari oʻzbek tarixiy va ijtimoiy bilimlarning ilmiy zamonaviylikka qoʻshimcha davom etishida muhim asar ko
Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxonning tarixiy va ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati davom ettirish bilan birga, u yosh adabiyotchilarni oʻzining oʻrni olishi, ilmiy tadqiqotlar olib borishi va ularga mentorlik qilishi bilan ham mashhur edi.
Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxonning tarixiy muzokaralar sohasidagi faoliyati, oʻzbek tarixiy ilmiyotining oʻziga xos yonalishlarini mustahkamlashda katta ahamiyatga ega. U tarixiy yurtlarimizning asosiy qadriyatlari, ulardagi tarixiy shaxslar va ulardagi tarixiy-tasavvur an'analari haqida chuqur tadqiqotlar olib borishgan. Bu bilimlar orqali uning asarlari va fikrlari milliy tarixiy ilmiyotimizni boyitib, oʻzaro aloqalarini yanada yanada kengaytirib boradi.
Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxonning ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati esa oʻzining ijtimoiy muammolarni tahlil qilish, milliy-ijtimoiy qadriyatlarni oʻzida mujassamlashtirish va ijtimoiy maslahatlarni muhokama qilishga oid fikrlarini amalga oshirish bilan bogʻliq. Uning fikrlari jamiyatning ijtimoiy muammolarini hal etishda yordam berishi va uning fikriyatini oʻqishlar va tadqiqotlar orqali oʻrganish oʻzbek jamiyatini rivojlantirishga xizmat qiladi.
Shaykh Ziyauddin ibn Eshon Boboxonning tarixiy va ijtimoiy muzokaralar sohasidagi faoliyati, oʻzbek tarixiy ilmiyot va adabiyotining yuqori qiymatli asarlari orasiga kirib keldi. Uning yozgan asarlari, ilmiy fikrlari va oʻzining oʻqitish uslubi oʻzbek adabiyoti va ilmiyotining rivojlanishiga muhim hissa qoʻshdi. U tarixiy va ijtimoiy masalalarni ilmiy zamonaviylikning prizmasida koʻzdan kechirgan va bu bilimlarni oʻzining oʻziga xos usulda taʼriflash va tahlil etishga harakat qildi.