Biriktiriw usılları

Múyesh usılında biriktiriw. Aǵash ústashılıq buyımlarınıń sıpatın asırıw maqsetinde, kóbinese, detallardıń «bet» bólekleri yamasa birikpe ústinen shegelenetuǵın (qoplanatuǵın) bálekleriniń tis hám qulaqları múyeshusılında (45° múyesh astında) biriktiriledi. Bunday detallardıń «bet» bóleklerine naǵıslaw súrgileri járdeminde hár qıylı gúllerr shıǵarılǵan yamasa faska alınǵan boladı. Olar tuwrı múyesh payda qılıp biriktirilse, gúller yamasa faskalar bir-birine say kelmey birikpeniń sıpatı buzıladı. Múyeshusılında baylanıstırıwda bólekler bir-birine tissız yamasa tislı qılıp biriktiriliwi múmkin.

47-súwret. Tissız múyesh birikpeler.

Tissız múyesh usılında baylanıstırıwda, olar zakrovlı yamasa zakrovsız bolıwına qaramastan, detallardıń ushları múyesh usılında (45° múyesh astında) pıshqılanıp, olar bir-birine shegelep, qırına lıstli lenta yamasa polat múyeshlik qaplap biriktiriledi (47-súwret). Talap etiliwine qarap detallardıń betine faska yamasa gúl shıǵarıladı.

Bunday jaǵdaylarda naǵıs oyıwshı súrgiler menen súrgilew de shınıǵıw ettiriledi.

1. 
   Tis hám qulaqlardı belgilew. Bunıń ushın brusoklardıń ushınan a ólshem alıwda tis hám qulaq uzınlıǵı jobalanıp qalǵan táreplerge múyeshlik járdeminde alıp ótiledi. Sonday-aq, «bet»lerge múyeshlik járdeminde brusoklardıń ushlarınan múyesh sızıǵı (45° múyesh astında qosımsha joba) sızıladı. Keyin reysmustı tis ólshemine tuwrılap, «bet»lerge salıstırǵanda brusoktıń qırlarına joba sızıladı.
   

2. 
   Ólshew tiykarında tis shıǵarıw hám qulaq ashıw ushın birinshi orında tiliw jumısı orınlanadı. Tis shıǵarıw ushın tiliwde arqa tárepten múyeshlik sızıǵına shekem tilinip, «bet» tárepten múyeshsızıǵına (45° lı jobaǵa) maslap múyesh astında tilinedi. Bunıń nátiyjesinde arqa tárepten múyeshlik sızıǵı boyınsha, «bet» ten múyeshsızıǵı boyınsha kertip tis shıǵarıladı. Qulaq ashılǵannan keyin «bet» tárepten tisqa maslap múyeshsızıǵı boyınsha pıshqılap taslanadı (kertiledi). Kertiw waqtında pıshqılaw múyesh qálip járdeminde orınlanıwı múmkin.
   
3. 
   Talap etiliwine qarap faska yamasa gúl shıǵarıw. Detallarǵa faska shıǵarıwda olardıń bir qıylı shıǵıwın támiyinlew ushın «bet» hám ishki qırlarǵa reysmus járdeminde joba sızıp alınadı. Joba sızıǵına shekem jonıladı. Gúl shıǵarıwda súrgiler járdeminde jońqa shıqpay qalǵanǵa shekem súrgilew dawam ettiriledi.
   
4. 
   Tayar bóleklerdi óz-ara biriktirip birikpe payda qılınadı hám onıń tıǵızlıǵı támiyinlenedi.
   

«Qarlıǵash quyrıq» tislı birikpeler. Tuwrı tislı birikpelerde birikpeniń puxtalıǵı jelimlew jolı menen támiyinlenedi. Tislı birikpelerdiń puxtalıǵın asırıw ushın ayırım jaǵdaylarda jelimlew menen birge qosımsha aǵash shegeler hám metall múyeshliklrr qaǵıladı.

Bazıda aǵash ústashılıq jolı menen tayarlanatuǵın tislı birikpelerde jelim, aǵash shegelerden paydalanbaǵan jaǵdayda puqtalıq támiyinlenedi. Bunday birikpeler «qarlıǵash quyrıq» tislı birikpeler dep ataladı.

«Qarlıǵash quyrıq» tislı birikpeler bir tislı yamasa kóp tislı boladı.

Bir tislı «qarlıǵash quyrıqlı» birikpeler korobkalardı baylanıstırıwda, kóp tislı «qarlıǵash quyrıqli» birikpeler sandıqlardı (yashik) baylanıstırıwda qollanıladı.

Jobalaw, tis shıǵarıw hám qulaq ashıw. «Qarlıǵash quyrıqlı» birikpelerde aldın tis shıǵarılıp, keyin tisqa maslap qulaq ashıladı (48-súwret).

48-súwret. Qarlıǵash quyrıqlı birikpeler payda etiw, qulaqlardı belgilew

Sebebi «qarlıǵash quyrıqli» birikpelerdi jıynawda detaldıń biri ekinshisine túsedi, lekin ekinshisi birinshisine túspeydi. Sonıń ushın belgilew, tis shıǵarıw hám qulaq ashıw jumısları pıshqılarda orınlanadı.

2.6.2. Detallardı shege, burama shege, aǵash shegeler menen biriktiriw texnologiyası. Birikpeni orınlawda qollanılatuǵın maslamalar, ásbaplar hám materiallar. Shege hám burama shege, aǵash shegelerdi tańlaw texnologiyası.

Aǵash ústashılıqta detallardı ápiwayı shegeler menen hám burama shegeler járdeminde biriktiriw múmkin. Aǵash ustashılıǵında tek júdá qopal buyımlarǵa metall shegeler qaǵıladı. Shegeniń juwanlıǵı diametri ol qaǵılatuǵın detaldıń qalıńlıǵınan aspaslıǵı kerek. Eger shege eki detallardan asıp ketse onda shegeniń ushı qayırıp qoyıladı.

Shegeni qaǵıwdan aldın onıń basın áste aqırın urıw kerek, shegeniń ózeginiń yarımı kirgennen keyin qattı kúsh penen urıw kerek. Eger shege qıysıq ketse yamasa búgilip qalsa onı arnawlı placgovus, kertikli balǵa hám arnawlı shege suwırǵısh menen suwırıp alamız. Qattı hám elastik aǵash shegeni bekkwm uslaydı, lekin shegeni bunday aǵashqa qaǵıw júdá qıyın. Sanaatta aǵashlıǵı, uzınlıǵı hám basları hár qıylı shegeler islep shıǵarıladı. Burama shegeler aǵash ústashılıq jumıslarında, yaǵnıy esik hám terezelerdiń ashıq-mashıqların ornatıwda isletiledi. Bunday shegeler ápiwayı shegelerge salıstırǵanda kóp puxta birikpe payda qıladı. Pardozlanatuǵın buyımlardıń múyesh birikpelerin bekkemirek etiw ushın metall múyeshlikler hám metall shegeler menen bekkemlenedi. Burama shege bası hám vint sıyaqlı oramlar ózeginen ibarat bekkemlewshi detallar bolıp esaplanadı. Burama shegeniń basında otvyortka ushın salmasha boladı. Burama shegeler yarım dumalaq, jasırın hám yarım jasırın basları menen sonday-aq, ózekleriniń uzınlıǵı menen parıqlanadı. Burama shegeni detallarǵa kirgiziw júdá qıyın, sonıń ushın burama shegelerdi kirgiziwden aldın biz benen tesik payda qılınadı. Jasırın baslı ushın bolsa kishi burǵı menen tesik ashıladı. Burama shegeni sol tesikshege ornatıp otvyorka menen saat strelkasınıń baǵdarı boyınsha buraladı. Juwan hám uzın burama shegeler ushın tesikler burǵı menen oyıladı. Onıń diametri burama shege ózegi diametriniń 4/5 bólimine shekem bolıwı, shuqır ózek uzınlıǵı yarımına shekem burǵılanıwı kerek.

Aǵashtan tayarlanǵan qálegen buyımnıń detalların biriktiriw jıynaw dep ataladı. Jıynawdı shege, burama shege, aǵash shege menen ámelge asırıw múmkin. Aǵashtan tayarlanǵan detallardı biriktiriwdiń eń ápiwayısı shege menen biriktiriw bolıp tabıladı.

Shegeler tiykarınan tómendegi túrlerge bólinedi: a) qádimgi ápiwayı (súwret 4 a), b) jabatuǵın (súwret 4 b), v) oyıw arqalı (súwret 4 v), g) vintli salmasha menen (súwret 4 g), d) jasırın baslı (súwret 4 d), e) qaplamalı (súwret 4 e).

4-súwret. Shegelerdiń túrleri

Shegeler tikenli sımlardan tayarlanadı. Shege tiykarınan úsh bólimnen turadı: 1- tóbesi, 2- sterjen, 3- tıyıq. Shegeler aǵashtıń qásiyetine, qattı, boslıǵına qarap tańlanadı. Sebebi qattı aǵashlardı biriktiriwde bos shegeler qıysayıp ketedi. Buyımnıń paydalanıw ornına qarap ta shege túrleri tańlanadı. Sebebi shege bası shıǵıp turıwǵa bolmaytuǵın buyımlarda bası bar shege qaǵılsa, qolaysızlıqqa alıp keledi. Házirgi waqıtta qaplamalı shege menen birgelikte kóbirek polat iskenje paydalanıladı. Detallardı shege menen biriktiriwde tiykarǵı aǵash ústashılıq ásbaplarınan balǵa (súwret 5 a), shege suwırǵısh balǵası (súwret 5 b), atawız (súwret 5 v) qollanıladı.

	a- balǵa , b-shege suwırǵısh balǵası, 1-urıw bólimi, 2- murnı, 3- shegeni suwırǵısh salmashası, v- atawız , 1- oǵzi, 2- kósheri, 3- dástesi.
5-súwret. Aǵash ústashılıq ásbapları.

Aǵash detallarınıń uzaq waqıt xızmet etiwi hám bekkem bolıwın támiyinlew ushın olardı burama shegeler yaǵnıy shruplar menen biriktiriw kerek. Burama shege – bul bekkem element, vintli keskish sterjen hám kesilgen qalpaqqa iye bolıp, aǵashqa burama shege tereń kiriwi ushın otvertka menen burap kirgiziw ushın tuwrı hám krest qatırıw oyıqlarına iye ónim. Burama shegeniń qalpaǵı yarımdóńgelek, yarım jasırın hám jasırın bolıwı múmkin (11-súwret). Kóbirek jasırın burama shegeden paydalanıladı, sebebi ol buyımnıń betinen bórtip shıǵıp turmaydı.

11-súwret. Burama shegelerdiń túrleri. a- yarım dóńgelek, b- yarım jasırın, v- jasırın

Házirgi waqıtta burama shegelerdiń ózinen-ózi kesuwshi túrinen kóp paydalanıladı. Bul burama shegeniń basqa burama shegelerden ajıralıp turıwı, onıń bintli keskish bólimi qappaǵınan baslanǵan boladı. Bekkem burama shege menen biriktiriw, eger biriktirilip atırǵan detallardıń biriktiriliwshi bóliminen burama shegeniń razmeri 2-3 mártebe úlken bolsa bekkemlik boladı (13-súwret).

13-súwret. Ózi kesuwshi burama shege.

Burama shege menen detallardı biriktiriwde balǵa, atawız, otvertka hám shege suwırǵısh balǵadan tısqarı qol burǵıları hám elektr qol drellerinen paydalanıladı. Qol burǵılarda, otvertkada burama shegeni qatırıw ushın tesik tesiledi, sonda oqıwshıǵa otvertka menen qarırıw ańsat boladı.

3-súwret. Burǵilaw ásbapları hám dúzilisi. а – kolovorot; б – qol burǵısı. 1 – tirew tutqası; 2 – aylandırıw ushın tutqa; 3 – patron; 4 – járdemshi tutqa	4-súwret. Patronǵa bekkemlengen sverlo
	5-súwret. Elektr qol drelleri.