Бир чўмичли экскваторлар билан ҳандақларни қазиш технологияси

БИР ЧЎМИЧЛИ ЭКСКВАТОРЛАР БИЛАН ҲАНДАҚЛАРНИ ҚАЗИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

Лойиҳанинг вазифаси ва мақсади

Курс лойиҳасини бажаришдан мақсад талабаларни “Қурилиш ишлаб чиқариши технологияси” фанини ўқиб ўрганиш давомида олган назарий билимини амалий жиҳатдан мустаҳкамлаб олишдир. Курс лойиҳасини бажариш давомида талабалар фойдаланаётган меъёрий хужжат ва маълумотномалар билан ишлаш илмини эгаллашади.

Лойиҳада қўлланиладиган машина ва механизмлар, ишлаб чиқариш усуллари илғор бўлиб, қурилиш индустрияси талабларига жавоб берадиган, иш унумдорлигини ошишини таъминлайдиган, ишни муддати ва қийматини қисқаришига имкон берадиган даражада бўлиши керак.

Курс лойиҳасининг мазмуни.

Курс лойиҳасининг ҳажми, стандарт А-I форматдаги бир оқ ватман қоғоз варағига чизиладиган чизма ва қўлёзма ҳолда ёзув қоғозининг (ўлчови 210х288) стандарт варақларига ёзиладиган ва тахминан 15-21 саҳифали тушунтириш хатидан иборат.

I. Тушунтириш хатида:

1. Ер ишларининг ҳажми ҳисобланади;
2. Бир нечта вариантларда техникавий-иқтисодий солиштириш асосида, экскаватор ва тупроқни ташиш учун ўзи тўкар машиналар танланади;
3. Экскаваторни қазиш ўрни ҳисобланади;
4. Меҳнат харажатлари калькуляцияси ҳамда унинг асосида ер қазиш ишлари учун тақвимий график тузилади;
5. Лойиҳани техникавий-иқтисодий кўрсаткичлари аниқланади;
6. Экскаватор ишлари учун наряд-топшириқ тузилади;
7. Техника ҳавфсизлиги бўйича тадбирлар тайёрланади.
Тушунтириш хати охирида фойдаланилган адабиётлар рўйхати берилади.
II. Лойиҳани чизма тасвир қисмида:
1. Экскаватор қазийдиган йўл ўқи ўтказилган ҳандақда ер қазиш ишлари тасвирини тархи ва ҳандақ бўйича қирқими;
2. Экскаватор қазиш ўрнини тарҳи ва қирқими;
3. Ўзи тўкар машиналарнинг ҳаракатланиши графиги;
4. Ер қазиш ишларини тақвимий графиги;
5. Ҳандақ остини бульдозер ёрдамида тозалаш ва тупроқни қайта тўкишни тарх-тасвири;
6. Моддий-техникавий воситаларни қайдномаси;
7. Лойиҳанинг техникавий-иқтисодий кўрсаткичлари;
8. Техника хавфсизлиги ва ер қазиш ишлари учун қисқача кўрсатмалар.
Курс лойиҳасини бажариш учун намунавий мисол:
Топшириқ:
Қуйидаги бошланғич маълумотларга асосан ҳандақни бир чўмичли экскаватор билан қазиш:
1. Ҳандақни ўлчамлари: туби бўйича узунлиги - d = 65м, эни – с = 30м ва чуқурлиги Н =3м (1-расмга қаранг).
2. Тупроқ(грунт) - юмшоқ лёсс.
3. Ортиқча тупроқ, ҳандақ ичидан 3,5 км масофага транспорт ёрдамида олиб бориб тўкилади.
4. Машиналарни ўртача ҳаракат тезлиги - 27 км/соат.
5. Ер қазиш ишлари муддати - 45 смена.

Лойиҳа ечими.

Тупроқнинг физик-механикавий хоссаларини аниқлаймиз.
I-жадвалда берилган маълумотларга биноан юмшоқ лёсс учун:
1. Бошланғич юмшатилиш коэффициенти К_бошл.=1,3;
2. Қолдиқ юмшатилиш коэффициенти К_қолд.=1,03;
3. Йўл қўйилган қиялик тиккалиги 1: 0,75 (ҳандақ ён деворларни сунъий мустаҳкамланмаган ҳолатида).

I. Ер ишлари ҳажмини ҳисоблаш.

1. Ҳандақ ҳажми қуйидаги формула бўйича аниқланади:

бу ерда: Н =4м – ҳандақ чуқурлиги;
с=25м – ҳандақни эни;
d=75м – ҳандақни узунлиги;
Ҳандақни юқори юза ўлчамларини (“а” ва “в”) топиш

2. Бўлажак бинонинг ҳажмини умумий ҳандақдаги тупроқни 80% деб қабул қиламиз, яъни .
3. Қурилиш майдонида ўйиқларни қайта тўлдириш учун қолдириладиган тупроқни ҳажми.
4. Ҳандақга кириш учун тушиш йўли қиялиги 1:10 (m^’=10) нисбат билан қабул қилинади.

Тупроқларнинг физик-механикавий хоссалари.

5. Тушиш йўли қиялигидаги тупроқ ҳажми:

6. Тушиш йўли қиялигига қайта тушириш учун қолдириладиган тупроқ ҳажми:
7. Қурилиш майдонидан олиб чиқиладиган тупроқнинг ҳажми

8. Қурилиш майдонида қолдирилган тупроқ ҳажми:
V₄=1464+208=2012м³
I-чи вариант. Тўғри чўмичли экскаватор ҳандақда тупроқни қазиб транспортга ортишда ишлайди. Тупроқнинг ортиқчаси
берилган масофага олиб кетилади. Қайта тўкиш учун қурилиш майдончасида қолдириладиган тупроқ ўзитўкар машиналарда олиб чиқиб қурилиш майдончасидаги ағдармаларга тўкилади. Агар экскаваторнинг бўшатиш баландлиги бўйича имконият бўлса, тушиш йўли қиялигини бутунлай (ҳандақ чуқур бўлмай экскаваторнинг бўшатиш баландлиги катта бўлса) ёки қисман ағдармага қазилади.
Тушиш йўли қиялигини қолган қисми ўзитўкар машиналарга ортиш билан қазилади.


II-чи вариант. Ҳандақда тупроқ драглайн экскаватори билан транспортга ортилади ва ағдармаларга тўкилади.
III-чи вариант. Қайта тўкиш учун керак бўлган тупроқ бульдозер билан қазилади. Қолган тупроқ тўғри белкуракли экскаватор
билан транспортга ортиб қазилади.
2-жадвалдан кўриниб турибдики 0,8 дан 6 минг м³ гача бўлган тупроқ ишлари ҳажми учун чўмич ҳажми 0,25 дан 0,4 м³ гача бўлган экскаваторларни қўлласа бўлади. Бизнинг лойиҳада 1 гуруҳ тупроқ бўлгани учун, чўмич яхлит кесувчи милкли ёки чўмичи тишли бўлган экскаваторлар қўлланса бўлади. Чўмичи яхлит кесувчи милкли экскаватор фақат I-III гуруҳ тупроқлар учун қўлланишини эътиборга олиш керак.
Экскаваторни ЯМваН(ШНК )даги паспортлари бўйича тупроқни қазиш учун тўғри чўмичли экскаваторни қабул қилиш мумкинлигини аниқлаймиз.

1. 
   Э-302 чўмичи тишли – 0,4 м³.
   
2. 
   Э-304 чўмичи яхлит кесувчи милкли – 0,5 м³.
   
3. 
   Э-2621А – гидравлик узаткичли (привод) – 0,35 м³.
   

Драглайн экскаваторлари.

1. 
   Э-302 чўмичи тишли – 0,35 м³
   
2. 
   Э-304 чўмичи яхлит кесувчи милкли – 0,4 м³.
   
3. 
   Э-304Г – чўмичи тишли – 0,4 м³
   

Э-302 ва Э-304 тўғри чўмичли экскаваторлар Н_т=3,5 м тўкиш баландлигига эга. Бунда ҳандақ чуқурлиги 3м бўлгани учун экскаватор ҳандақга тушиш йўлини ўзи қазий олади, тўкиш баландлиги Н_т=3,3м бўлган Э-2621А экскаватори эса ағдармага ҳандақга тушиш йўлини фақат ярмини қазийди, яъни қолган тупроқ эса транспортга ортилади.
Ҳар бир қайд этилган экскаваторнинг иш вақтини ва ишининг таннарҳини аниқлаймиз (3-жадвал). Ишлаб чиқариш ишлари вариантларини солиштириш учун техник-иқтисодий кўрсаткичларни 4-жадвалга киритамиз (уларни ҳисоблаш жараёнида).
ИШНИ ОЛИБ БОРИШ УЧУН МАШИНА ВА МЕХАНИЗМЛАР ТАНЛАШ.
Экскаваторнинг тавсия этиладиган қуввати
СОЛИШТИРИЛАЁТГАН ВАРИАНТЛАРНИНГ ТЕХНИК–ИҚТИСОДИЙ КЎРСАТКИЧЛАРИ

III – в а р и а н т

1. Тупроқни бульдозер билан қазиш.
1. Бульдозер ҳандақда 1265 м³ тупроқни қазиб, ҳандақга тушиш йўлида эса ҳандақ чуқурлигича тупроқни қазийди. Дастлаб ҳандақдаги қазиш чуқурлигини белгилаймиз. Ўртача қазиш майдони 32х672244 м² ни ташкил қилади.
Зарур бўлган қазиш чуқурлиги .
2. Бульдозернинг ҳандақдан чиқиб кетиши қулай бўлиши учун, ҳандақни иккала томонидаги қиялик нисбати 1 : 10 деб олинади.

Бунда аниқланган керакли чуқурлик h_x

0,7 ни ташкил қилади
3. Бульдозерлар билан қазиладиган тупроқ ҳандақнинг икки томонидаги ағдармаларга жойланади.
Ағдармани жойланиши тупроқни қазиш томонидан 1 : 10 деб қабул қиламиз. Бу ҳолда эса устки кенглиги 3м.
Ҳар бир ағдармада 1264 : 2 = 632м³ тупроқ зич ҳолда жойланади ёки ғовак ҳолатда эса 632м³ . К_бош =7321,2=858,4м³ тупроқ жойланади.
Бульдозер кўп марта ағдармага чиқиб тушиши натижасида тупроқ зичланади, шунинг учун К_бош=1,1 деб қабул қиламиз.
Шунда ағдармадаги тупроқнинг ҳажми 632 1,1  785,2 м³ ни ташкил қилади.

4. 
   Бульдозер ва ўзи тўкар машиналарни ҳандаққа кириб чиқиши учун тушиш йўлини ҳандақнинг чуқурлигига тенг қилиб қазий олади, яъни 0,7 м га. Шунда ҳандақга тушиш йўлини қазиш ҳажми таҳминан