Biosfera. Tabiiy resurslar, ulardan oqilona foydalanish va atmosfera muhofazasi. Suv

Biosfera chegaralari. Biosferaning kosmik roli.

Er sharining tashqi qattiq qobig‘i-litosfera deb ataladi. («litos»-grekcha tosh degan manoni beradi). Gidrosfera - erning suvli, suyuq qobig‘i (okean, dengiz, kwl va darelar, muz va botqoqlik

va 5 km. Gacha chuqurlikda bwlgan er osti suvlari kiradi). Lito va gidrosfera ostida 100 km balandlikgacha atmosfera davom etadi. Atmosfera -er kurrasini wrab olgan h‘avo qoplami. Agar atmosfera bwlmasa unda er yuzasi kechqurin -100 gradus ga sovub, kundizi 100 gradusga isib ketadi. Erning h‘imoya qoplami h‘isoblanadi. Atmosfera - tabiatning eng muh‘im elementlaridan biri bwlib, tirik organizmlarning yashashi uchun juda h‘am zarurdir. Chunki organizm, xususan inson suvsiz, ovqatsiz bir necha kun yashashi mumkin, lekin u h‘avosiz faqat 5 minut yashaydi, xalos. Demak, erda h‘aetning mavjudligi, ayniqsa inson yashashi toza h‘avoga bog‘liq ekan. İnson bir sutkada 1kg ovqat, 2l suv istemol qilsa, nafas organlari orqali 25kg h‘avoni yutadi. Shuning uchun h‘avo ifloslansa, h‘ar bir organizmning fiziologik h‘olati h‘am wzgaradi.
Toza h‘avo -o‘simlik, h‘ayvonlar, qishloq xwjalik ekinlari uchun h‘am zarurdir, yana antibiotoklar, yarim wtkazgichlar, aniq wlchagich asboblari ishlab chiqaradigan sanoat tarmoqlari uchun h‘am toza h‘avo kerak. Atmosferaning ifloslanishi -faqat sayeramizdagi tirik mavjudotlarning, inson salomatligiga salbiy tasir etib qolmay, balki xalq xwjaligida h‘am juda katta zarar etkazadi. Shu sababli h‘am bugungi kunda eng muh‘im masalalardan biri -amosfera h‘avosini toza saqlashdir.
Atmosfera h‘aqidagi malumotlar ptabiatni muh‘ofaza qilishning ekologik printsiplar mavzusidagi yanada batafsil eritiladi. Atmosferaning wrta h‘isobida 15 km balandlikgacha bwlgan pastki qatlami -troposfera deyiladi (grekcha «trope»-wzgarish) degani. Troposferadigi h‘avoda muallaq h‘oldagi suv bug‘lari bwladi va er yuzasining noteks isishidan ular kwchib yuradi. Troposfera ustida balandligi 100 km ga etadigan stratosfera bor. Stratosfera 20-22 km balandlikda erkin O2 quesh nuri tasirida ozonga aylanadi. (O2----O3). Ozon tirik orgazmlar uchun h‘alokatli bwlgan queshning ultrabinafsha nurlarini qaytaridgan -yupqa ozon qatlamini, ozon ekranini h‘osil qiladi. Mana shu ozon qatlamidan h‘am yuqariga kwtariladigan h‘amma tiriklik h‘alokatga uchraydi. Ozon qavati faqat tiriklikni saqlab qolmasdan-evolyutsiya taraqqietini h‘am taminlab turadi.
Atmosfera -juda kwp xilma-xil tirik organizmlar bilan twyingan bwlib, ular h‘avoda aktiv eki passif h‘araktda bwladi. Bakteriya va zamburug‘larning sporalari 20-22 km. Balandlikda uchraydi, asosiy qismi 1-1,5 km balandlikda tarqalgan. Litosferaning yuzasi, atmosferaning erga yaqin qatlami, chuqur bwlmagan suvlar h‘amda gidrosferaning yuzada qatlamida tirik moddalarning twplanishini Vernadskiy Haet pardasi deb ataydi. (tirik moddalar qatlami).
Umuman, biosfera -murakkab tizim bwlib, wlik va tirik tabiatni wz ichiga olgan murakkab komponentlardan iboratdir. Bunda doim modda va energiya almashinuvchi tsikllari boradi.

3.