Bioorganik kimyo

Oqsillarni  kimyoviy  usulda  parchalash.  Bu    usullardan  amalda 
o’ziga  xos  va    ko’p  qo’llaniladigani  bromsian  ta’sirida      
qoldiqlarini  parchalashdan  iborat.  Bu  usul  1961  yilda 
          
va
              tomonidan  ishlab  chiqilgan    bo’lib  tanlab  ta’sir  etishi 
bo’yicha  tengi  yo’qdir.  Bromsian  bilan  reaksiya    oraliq  metionin 
siansulfoniy  hosilasi  hosil  bo’lishi  bilan  borib,  bu  mahsulot  kislotali 
sharoitda    o’z-o’zidan          iminolaktonga  aylanadi,  u  esa  o’z 
navbatida  esa  imin  bog’  parchalanadi.  Peptidlarni      -  oxirida  hosil 
bo’ladigan  gomoserin  laktoni  qisman        gacha  gidrolizlanadi. 
Shuning  uchun  har  bir  peptid  fragmenti, 
  -  oxirgidan  tashqari  ikki 
shaklda 
     va      - lakton ko’rinishida bo’ladi. Reaksiya  odatda  
xona  haroratida  15-30  soat  davomida    kuchli  kislotali  muhitda  (70% 
     ),  har  bir       qoldig’iga  100  baravar  ko’p  bromsian  
ishtirokida  boradi.  Bu  sharoitlarda 
       hosil  qilgan  bog’lar  90  - 
100% ga parchalanadi. Faqat  - 
             va              bog’lar 

---

 
70 
qisman parchalanadi. Oqsilni  bromsian  bilan ta’sir vaqtida,  kislotali 
sharoitda    beqaror 
           bog’ini  qisman  gidrolizi  sodir  bo’ladi. 
Triptofan qoldig’ini      gurug’i bo’yicha parchalanishni juda ko’p 
usullari  taklif  etilgan.  Bu  maqsad  uchun  ishlatiladigan  reagentlardan 
biri 
    bromsuksinimiddir.  Reaksiya    2-3  baravar  ko’p  reagent 
ishtirokida 
   2,0;  20

S,  2  soat  davomida    amalga  oshiriladi. 
Peptidlarda  parchalanish  50  -90%    unum  bilan  borsa,  oqsillarda    10-
60%  boradi.  2  -  (2  -  nitrofenilsulfenil)  -  3-metil  -3  bromindol 
(
      skatol)  selektivligi  yuqori  reagentdir.  2  -  (2  -  nitrofenil) 
sulfenil  skatolni 
    bromsuktsinimid bilan ta’siri natijasida  olinadi. 
       skatol  ta’sirida  peptid  zanjir         qoldig’i    bo’yicha 
parchalanadi. Reaksiya sharoiti quyidagicha: 50 % CH
3
COOH, 
   , 
24  soat,  10-  marta  ko’p 
      -skatol,  unum  50  -  70%.  1979  yilda 
triptofan  hosil  qilgan  peptid bog’larini  uzish uchun     O  -  yodbenzoy 
kislotani taklif etdi. Bu reagent ham 
        bog’ni uzib, unumi 70 - 
100% dir. Reaksiya 80% 
  
 
      2 marta ko’p reagent,    ,  24 
soatda  boradi.  Oqsillar  tuzilishini  aniqlashda      polipeptid  zanjirdagi  
           bog’ni  uzishda    
 
    dan  foydalaniladi.  Reaksiya 
   10,5;  35  -      da  borib               bogi  50  -  70%  unum  bilan 
uziladi.  
Ba’zi hollarda oqsil    molekulalarini   parchalash uchun   qisman  
kislotali  gidroliz  usuli  qo’llaniladi.  Kislotalar  ta’siriga  eng  sezgir 
bog’lar  bo’lib  aspartil  peptid  boglari  hisoblanadi.  Kislotali  sharoitda 
eng  barqaror  bo’lib 
             bog’lari  hisoblanadi.  Peptid 
bog’lardagi  prolin  qoldig’idagi  azot  atomi  boshqa  aminokislota 
qoldiqlariga  nisbatan  yuqori    asos  xossasiga  ega  bo’lib  oson 
protonlanadi.  Quyidagi    sharoitlarda  (10% 
  
 
      -  piridin,     
2,5; 7 M guanidin
     ,      4 sutka)            bog’i 90% gacha 
parchalanadi. Tsistein qoldig’i  hosil qilgan  peptid bog’lar  2 - nitro - 
5-tiotsianat  benzoy  kislota    ishtirokida  gidrolizlanadi(
    ). 
     tsistein  qoldig’ini  sianlab,  yumshoq  sharoitda  (    8,0-9,0; 
   , 12-16 soat) 2- iminotiazolidinkarbon kislotaga  aylantiradi. Shu  
sharoitlarda 
polipeptid  zanjirini 
ttsistein 
qoldiqlari  bo’yicha 
parchalash  80  -  90%  unum  bilan  sodir  bo’ladi.  Kimiyoviy  usullar 

---

 
71 
ichida 
      ni  bromsian    bo’yicha  parchalash  eng  ko’p  qo’llaniladi. 
     va               bo’yicha  parchalash  ham  nisbatan  ko’p 
qo’llaniladi.             bog’i  bo’yicha  qisman  kislotali  gidroliz    va  
         qoldiqlari bo’yicha parchalash nisbatan kam qo’llaniladi. 
Oqsillar  polipeptid  zanjirini  fermentativ  yoki  kimyoviy  usullar 
bilan  parchalaganda  hosil  bo’lgan  peptid  fragmentlarini  ajratish 
birlamchi  tuzilishni  aniqlashda  eng  muhim  vazifadir.  Peptidlarni 
ajratish  usullari    tanlanayotganda  ajraladigan  moddalar  miqdori  va 
fizik  kimyoviy  xossalari  hisoblga  olinishi  zarur.  15-20  aminokislota 
qoldig’i tutgan peptidlarni analizida ion-almashinish xromotografiyasi 
ko’pincha  ishlatiladi.  Adsorbent  sifatida  polistiral  va  divinibenzolni 
sulfirlangan  sopolimeri  -  dauekc  turidagi  kationitlar  ishlatiladi. 
Peptidlar kolonkadan maxsus tanlab olingan ma’lum  bir    gradienti 
va    piridin-atsetat  bufer  eritmasi  yordamida  yuviladi.  Peptidlarni 
tahlili  ningidrin  bilan  reaksiyasidan  so’ng    570  nm  da  optik  yutilishi 
o’lchanib    o’rganiladi.  Ba’zida  ningidrin  o’rniga  o-ftal  angidridi  va 
ba’zi  bir  o’ziga  xos  reaksiyalardan  (masalan,Sakaguchi  reaksiyasi) 
foydalaniladi.  Ion-almashinish  xromatografiyasi  orqali  olingan 
birlashgan  fraksiyalar  tsellyulozani  yupqa  qatlamida  va  oxirgi 
aminokislota  qoldiqlarini  tekshirib  o’rganiladi.  Analitik  tajribalar 
natijalari  peptidlarni  bo’lish  va  tozalash  uchun  kerakli  yo’nalishni 
tanlashga imkon beradi. Buning uchun odatda qog’oz yoki tsellyuloza 
yoki silikagelning yupqa qatlamidagi xromatografiya  va elektroforez 
qo’llanadi.      O’zida    10-  15  peptidlarni  tutgan  aralashmalar  "peptid