Bioorganik kimyo

Aminokislota ketma-ketligini avtomatik ravishda aniqlash. 
  
 Suyuq  fazali  sekvenatorda  aniqlash.  Oqsillar  tuzilishini 
aniqlashdagi  yirik  kashfiyot  bu  P.Edman  va  J.Begg  tomonidan 
yaratilgan  aminokislota  qoldiqlarini 
   oxirgi  uchini  Edman  usuli 
bo’yicha yuqori  samaradorlik bilan ketma-ket parchalovchi qurilma-
sekvenatordir. 
Sekvenatorda 
barcha 
reaksiyalar 
inert 
gaz 
atmosferasida  doimiy  tezilik  bilan  aylanuvchi  tsilindrik  shisha 
stakanda  amalga  oshiriladi.  Tekshirilayotgan  oqsil  namunasi  stakan 
devorlariga  nozik  qatlam  tarzida  beriladi,  reaktiv  va  erituvchilar 
shlang  orqali  stakan  tubiga  uzatiladi.  Markazdan  qochuvchi  kuch 
hisobiga ular devor bo’yicha ko’tarilib, oqsil bilan ta’sirlashadilar va 
stakanni yuqori qismidagi maxsus chuqurchada to’planib shlang orqali 
chiqib  ketadilar.  Ikki  faza  o’rtasidagi  ta’sirlanishni  katta  sirti 
reagentlarni  oqsil  qatlami  orqali  osongina  kirishini  ta’minlaydi  va 
reaksiyalarni  tezlik  bilan  borishini  hamda  reaksiya  mahsulotlarini 
ekstraktsiyasiga  to’sqinlik  qilmaydi.  Sekvenatorda    tekshirilayotgan 
oqsilni  havo  kislorodi  bilan  ta’sirlanishi  mumkin  emas  va 

---

 
76 
reaksiyalarni 
barcha 
bosqichlarini 
borishi 
standartlashtirilgan. 
Ishlatiladigan  reagent  va  erituvchilarni  izchil  tozalash  natijasida 
aminokislota  qodiqlarini  parchalanishini  avtomatik  ravishda  95%  va 
undan yuqorigacha olib borish mumkin. Reagentlarni uchuvchanligini 
oldini  olish  uchun  reaksion  stakanni  katta  hajmiga  birikish 
reaksiyalarida 
asos 
sifatida 
kvadrol(
       
 
   
 
-tetrakis-2-
gidroksipropil)-etilendiamin; 
ajralish 
reaksiyalarida 
esa 
quyi 
uchuvchanlikka  ega  geptaftormoy  kislota  qo’shiladi.  Sekvenatorda 
Edman  reaksiyasini  ikki  bosqichi  birikish  va  ajralish  amalga 
oshiriladi.  Hosil  bo’lgan  anilinotiazolinonlar  ekstraktsiya  qilib 
olinadilar  va    fraksiyalar  kollektoridan  yig’iladi.  Ularning 
     larga 
aylanishi  qqlda  yoki  avtomatik  ravishda  amalga  oshiradigan  -
konverterda  amalga  oshiriladi.  Suyuq  fazali  sekvenator  o’z  tarkibida 
60-200  aminokislota  qoldiqlariga  ega  oqsil  va  peptidlarni  aniqlashda 
yaxshi  natijalar  ko’rsatadi.  Bular  uchun  odatda  30-50  dan  iborat 
ketma-ketlik 
aniqlanadi. 
Yirikroq 
oqsillarni 
aniqlashda 
degradatsiyalanish jarayonida polipeptid zanjirini ichidagi labil peptid 
bog’larini sezilarli gidrolizi amalga oshadi. Ikkinchi tomondan, qisqa 
peptidlar,  ayniqsa  o’z  tarkibida  gidrofob  aminokislotalarga  ega 
peptidlar  sekvenator  stakanidan  intensiv  yuviladi.  Peptidlarni  bunday 
yo’qotishni  oldini  olish  uchun  reaksion  kameraga  peptidni  mexanik 
yo’qolishiga  to’sqinlik  qiluvchi  maxsus  tashuvchilar  qo’shiladi. 
Tashuvchi  sifatida  erkin 

-aminoguruhga  ega  emas  oqsillar(masalan, 
sitoxrom C) yoki sintetik polimerlar poliornitin va polibren ishlatiladi. 
Peptidlarni  organik  erituvchilarda  eruvchanligi    ularni  gidrofilligi 
ortgan 
sari 
keskin 
kamayadi. 
Gidrofillikni 
oshirish 
uchun 
fenilizotiotsianatlarni analoglari hisoblangan Braunitser reagentlaridan 
foydalaniladi.    Edman  bo’yicha  degradatsiyalanishdan  birinchi 
bosqichda 
     
o’rniga  Brauniser  reagenti  qo’shilsa, 

-
aminoguruhlarini 
modifitsirlanishi 
hisobiga 
lizinli 
peptidlarni 
gidrofilligi    keskin  ortadi,  bu  esa  ularni  sekvenatorda  aniqlashga 
imkon beradi.