Bioorganik kimyo

2.3.Oqsilni asosiy funksiyalari. Fermentlar. 
Reja: 
1.Oqsilni tirik organizmda bajaradigan asosiy vazifalari.  
2. Fermentlar umumiy tavsifi. 
3.Fermentlarlarning asosiy turlari. 
4.Fermentativ kataliz  kinetikasi. 
 
Tayanch  iboralar:  ferment,  enzim,  ureaza,  tripsin,  ximotripsin, 
pepsin,  koferment,  kofaktor,  oksidoreduktaza,  transferaza,  gidrolaza, 
liaza,  izomeraza,  ligaza,  kislotali  fosfataza,  izoferment,  fermentativ 
kinetika  ferment-substrat  kompleksi,  Mixaelis  tenglamasi,  katal, 
ferment    ingibitori  va  aktivatori,  raqobat  va  raqobatsiz,  allosterik 
oqsillar, faol markaz, bog’lovchi va katalitik qismlar. 

  Muammoli  vaziyat:  a)  Fermentlarni  tasniflashda  ajratilgan  6 
ferment  sinflarini  har  birini  bajaradigan  vazifasini  tushuntirib 
o’ting. 
          b)  Fermentlarni  ta’sir  etish  mexanizmini  tushuntirish  uchun 
qo’llaniladigan  “kalit-qulf”  tamoyilini  adabiyotlardan  foydalangan 
holda tushuntirib bering. 
 
          Oqsil  -  peptid  moddalar  organizmda  turli-tuman  biologik 
vazifalarni  bajaradilar.  Oqsil-fermentlar  ni  eng  muhim  vazifasi- 
biokimyoviy  reaksiyalarni  katalizlashdir.  Biologik  katalizatorlar 
sifatida fermentlar tirik hujayrada amalga oshadigan va metabolizmni 
asosini  tashkil  etuvchi  minglab  reaksiyalarda  ishtirok  etadilar. 

---

 
46 
Oqsillarning fermentativ faolligi kimyoviy  reaksiyalarni tezligi orqali 
biologik  jarayonlarni  qa’tiy,  ma’lum    izchillikda  borishini  va 
boshqarilishini  ta’minlaydi.  Oqsil-fermentlarga          va        
polimeraza, 
   azalar, 
adenilatsiklaza, 
ribonukleaza 
hamda 
tripsinlarni misol keltirsa bo’ladi.Tirik organizmlar, xususan, odam va 
sut  emizuvchi  hayvon  organizmida  moddalar  almashinuvining 
boshqarilishida  gormonlar  muhim  vazifani  bajaradilar.  Oqsil 
gormonlarga  insulin,  o’sish  gormoni,  lipotropin,  prolaktin, 
gonadotropin, tireotropin kiradi. Ma’lum  gormonlarning asosiy qismi 
peptidlar 
hisoblanadi. 
Bularga 
oksitotsin, 
vazopressin, 
adrenokortikotrop 
gormoni, 
glyukagon, 
gastrin, 
sekretin, 
xoletsistokinin,  bradikinin,  angiotenzin,  glutation  va  oftalm  kislotalar 
kiradi.  Gipotalamusning    rilizing  omillari  (liberinlar)  ham 
gormonlarga yaqindir. Miya peptidlari - enkefalin, endorfin, xotira va 
uyqu  peptid-lari  ham  katta  ahamiyatga  egadirlar.  Oqsil-peptid 
moddalar ichida antibiotik vazifani bajaradiganlari ko’pchilikni tashkil 
etadi.  Bular  qatoriga  kolitsin,  aktinoksantin,  neokarsinoksantinlar 
kiradi. 
   
 Antibiotik-peptidlar  katta  guruhni  tashkil  etadilar:  gramisidin 
             tirosidin,  batsitrasin,  polimiksin,  valinomisin,  aktinomisin 
 ,  nizin,  exinomisin,  penisillin,  blastolizin.  Zaharliligi  eng  yuqori 
bo’lgan  toksinlar  ham  mikrob  oqsillaridir.Ta’sir  etuvchi  miqdori 
bo’yicha 
botulinizm, 
tayoqcha, 
difteriya 
toksinlari 
va 
enterotoksinlarga  teng  keladigan  yo’q.  O’simlik  toksinlari  ritsin  va 
abrin ham yaxshi o’rganilgandir.Peptid toksinlarga falloidin, amanitin, 
malforminlar  kiradi.  Peptid  alkaloidlari  guruhiga  -  ergotamin, 
ergozin,  ergokristin,  fangulanin,  skutianin,  sitsifin,  pandaminlar 
kiradi.Turli  moddalar  va  ionlarni  organlarga  tashishda  transport 
oqsillar  muhim  ahamiyat  kasb  etadilar.  Elektronlarni  tashuvchi 
sitoxrom  C,  kislorodni  tashuvchi  gemoglobin,  gemotsianin  va 
mioglobin,  zardob  albumini, 

-lipotropin,  seruplazminlar  shunday 
oqsillar  hisoblanadilar.    Transport  peptidlarga  alametitsin  va 
gramisidin 
          valinomitsin  va  enniatinlar  kiradi.  Himoya