Biologiya 5 new indd

Qirqquloq 
–
 
patsimon uzun poyada ko‘plab barglari joylashgan,
ildizpoyali ko‘p yillik o‘simlik (37-rasm). Yoz oylarida barg ostida 
qo‘ng‘ir bo‘rtma – 
sorus
hosil qiladi. Sorusda sporalar yetiladi. 
Qadimda iqlim issiq va nam bo‘lgan sharoitda daraxtsimon qirq-
quloqlar uchragan. Ularning uzunligi 20–25 metrgacha yetgan. 
Iqlimning keskin o‘zgarishi natijasida daraxtsimon qirqquloqlar no-
bud bo‘lib, keyinchalik toshko‘mir qatlamlarini hosil qilgan. Hozir-
da bu o‘simliklar asosan ko‘p yillik o‘t ko‘rinishida uchraydi. Xona 
o‘simligi va manzarali o‘simlik sifatida ekiladi. Ayrim qirqquloqlar-
dan tabobatda gijjaga qarshi kurashishda foydalaniladi. 
35-rasm. 
Funariya yo‘sini.
36-rasm. 
Qirqbo‘gim.
http://eduportal.uz

---

45
O‘simliklarning ko‘payishi va tarqalishi sporali o‘simliklarda spo-
ra orqali, urug‘li o‘simliklarda esa urug‘ orqali amalga oshadi. 
Urug‘li o‘simliklar ochiq urug‘li va yopiq urug‘li o‘simliklar bo‘limini 
o‘z ichiga oladi. 
Ochiq urug‘li o‘simlik
larga archa, qarag‘ay, qoraqarag‘ay, 
sarv kabi o‘simliklar kiradi. Ularning urug‘i qubbada ochiq holda 
yetiladi. Ochiq urug‘li o‘simliklarda urug‘chi qubbada tuxum hujay-
ra, changchi qubbada chang donachasi yetiladi. Chang donachasi 
shamol yordamida tarqalgani uchun urug‘lanish jarayonida suv 
ishtirok etishi shart emas. Shu yo‘l bilan urug‘li o‘simliklar suv 
kam sharoitda yashashga moslashgan. 
Ochiq urug‘li o‘simliklar poyasi shikastlansa, o‘zini himoyalash 
uchun smola ajratadi. Suyuqlik ichiga tushib qolgan hasharot 
o‘zgarmasdan saqlanadi. Smola yillar davomida qotib, 
kahrabo
toshiga aylanadi (38-rasm). Bu tosh zargarlikda keng qo‘llaniladi. 
Ochiq urug‘li o‘simliklar bargidan bakteriyalarni o‘ldiruvchi mod-
da – 
fitonsid 
ajraladi. Shu sababli shifoxona va dam olish mas-
kanlariga ko‘plab ochiq urug‘li o‘simliklar ekiladi va nafas yo‘li 
kasalliklarini davolashda foydalaniladi.
Archa 
– bo‘yi 20 metrgacha yetadigan, barglari tangachaga 
aylangan ko‘p yillik o‘simlik (39-rasm). Juda sekin o‘sadi, ming 
yil yashaydi. Barglari galma-galdan yangilanganligi sababli doimo 
yashil rangda. Kam suv bug‘latish uchun tashqi tomondan mum 
bilan qoplangan. Urug‘lari yordamida ko‘payadi. Urug‘lari 
qubba-